چکیده:
آب سرچشمهی زندگی بشر است و همه فعالیتها و روندهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جوامع در سطح
خرد و کلان از آن تاثیر میپذیرد. کمبود آب قابل مصرف برای انسانها، آن را به منبع کمیابی تبدیل کرده که
به راحتی میتواند کنشهای مربوط به دست یابی به آن را به خشونتهای پایدار یا گذرا تبدیل کند. ازجمله
مناطق جهان که با کمبود آب روبروست، جنوب غرب آسیا است که کارشناسان و تحلیلگران بسیاری در مورد
تنشهای احتمالی بر سر دست یابی به آب در آن هشدار میدهند. منطقه حوضهی آبریز دجله و فرات نیز
وضعیت ویژهای دارد. عبور رودخانههای بینالمللی از مرزهای سه کشور ترکیه، سوریه و عراق که از یک سو
نیاز فراوانی به آب دارند و از سوی دیگر تنشهای داخلی و بین کشوری آنها را آسیبپذیر میکند، کلاف
پیچیدهای را ایجاد کرده است. پیچیدگی این وضعیت با در نظر گرفتن نظامهای سیاسی اقتصادی متفاوت،
بیثباتی سیاسی و جایگاه فوقالعاده مهم این منطقه که هر حرکتی در آن واکنشهای منطقهای و جهانی در
پی دارد، شدت بیشتری مییابد. به منظور واکاوی این وضعیت و تحلیل روند حاکم بر آن و برآورد سناریوهای
پیشرو، مقاله حاضر با در پیش گرفتن رویکرد سیستمی و با روش توصیفی تحلیلی؛ تلاش دارد تا ضمن
تشریح وضع موجود ابعاد سیستمی و وابستگیهای متقابل این کشورها را تحلیل و راه کارهای مناسب را
پیشنهاد کند.
خلاصه ماشینی:
محیط شناسی و بررسی حال و آینده محدوده مورد مطالعه ی تحقیق حوضه ی آبریز دجله و فرات از سرچشمه تا نقطه ی پایان است که سه کشور ترکیه ، سوریه و عراق به طور مستقیم و ایران را به طور غیرمستقیم متاثر می کند که به جهت نوع رویکرد ـ سیستمی ـ مشخصات آن تشریح می گردد.
در خصوص اهمیت هیدروپلیتیک کردستان ذکر این نکته مهم است که ٨٩% از پتانسیل آب فرات و ٥٢% از آب دجله از طریق کردستان ترکیه جریان می یابد که بیان گر اهمیت و موقعیت این حوضه است (همان ، ٦٢) فضایی که منطبق بر منطقه تلاقی چهار کشور ایران ، ترکیه ، سوریه و عراق است که اکثریت ساکنان آن را کرد تشکیل می دهد؛ فضای فوق که علاوه بر منبع موجودی سیستم سرشار از منابع طبیعی دیگر است ، به دلیل قرار گرفتن بین ساختارهای مذکور، بهره برداری از منابع آن بخصوص منابعی که بین ساختارها مشترک است مسایل خاصی را به همراه داشته و خواهد داشت .
در کنار عوامل فوق و پیش بینی های به عمل آمده از جمعیت این کشور، توسط سازمان ملل متحد که ازنظر جمعیتی تا سال ٢٠٥٠ جزء ١٠ کشور اول پرجمعیت جهان خواهد بود و این درواقع برابر است با افزایش میزان سرانه آب تجدید پذیر آن کشور (حافظ نیا و نیکبخت ،١٣٨١: ١٩٨) نشان دهنده فراهم شدن زمینه های لازم برای حضور و کنش این ساختار در حوضه ی مورد پژوهش می باشد.