چکیده:
در این مقاله میخواهیم اثبات کنیم که پیامبران الهی، بخصوص حضرت ادریس، اولین کسانی هستند که به مباحث عقلی و استدلالی در مورد حقایق عالم پرداختهاند و آنها خاستگاه اصلی تفکرات عقلانی و فلسفی هستند و اینکه برخی مورخان فلسفه، طالس ایونی و بهتبع آن، فلاسفة یونانی را خاستگاه تفکرات عقلانی و فلسفی معرفی میکنند، صحیح نیست. روش ما در این تحقیق، توصیفی ـ تبیینی است. در این مقاله، نخست اقوال و دیدگاههای اندیشمندان و فیلسوفان مسلمان را در این زمینه مطرح میکنیم. پس از آن، آیات و روایاتی را که میتوانند موید این دیدگاه باشند، بیان خواهیم کرد. در نهایت، دیدگاه برخی مورخان و فلاسفة غربی را دربارة خاستگاه فلسفه بررسی میکنیم، که برخی از آنها منصافانه پذیرفتهاند فلسفه خاستگاه شرقی دارد. اهداف مقاله ارائه پاسخ به برخی منتقدان مسلمان فلسفه میباشد که به دلیل خاستگاه یونانی و غیراسلامی فلسفه با آن به مخالفت پرداختهاند و پاسخ مناسب به برخی مورخان غربی فلسفه است که منکر وجود مباحث عقلی و فلسفی پیش از یونانیان شدهاند.
خلاصه ماشینی:
بنابراین، مسئلة اصلی ما در این مقاله این است که «آیا پیامبران الهی، خاستگاه اصلی فلسفهاند؟» برای تبیین این مسئله، سؤالاتی فرعیتر را در این زمینه میتوان مطرح کرد: آیا فلسفه برخاسته از افکار فیلسوفان یونانی است یا منشأ دیگری دارد؟ آیا سرآغاز حکمت و تفکرات عقلی ـ فلسفی، از ایونیا و یونان بوده یا قبل از آن هم این نوع تفکرات وجود داشته است؟ نقش پیامبران الهی در پیدایش حکمت و فلسفه چیست؟ آیا میتوان از بین مستندات و شواهد تاریخی و دینی، اثبات کرد که پیامبران الهی خاستگاه حکمت و تفکرات عقلیاند؟ و سرانجام، دیدگاه مورخان و محققان غربی دربارة خاستگاه فلسفه چیست؟ با جواب دادن به این سؤالها، پاسخ مناسبی نیز به مسئلة خاستگاه فلسفه داده خواهد شد.
انگیزههای اصلی از طرح بحث حاضر این است که با اثبات مدعای خود، نخست جوابی داده باشیم به مخالفان و منتقدان مسلمان فلسفه، که به دلیل مبدأ یونانی و غیراسلامی فلسفه، با آن مخالفت کردهاند؛ دیگر اینکه پاسخی قاطع داده باشیم به برخی غربیها که این توهم به آنها دست داده است که مباحث عقلی برای اولین بار از ایونیا آغاز شده و در یونان بسط و گسترش پیدا کرده است؛ بنابراین دیگران مدیون اروپا هستند و اروپا مرکز تمدن، فرهنگ، علم و فلسفه میباشد و دیگران هرچه دارند، از آنها گرفتهاند.
بنا بر این عبارت و اقوال برخی اندیشمندان مسلمان، همچون شیخ اشراق و صدرالمتألهین، و بعضی محققان غربی ـ که در ادامه به آن اشاره میشود ـ میتوان تاریخ تفکرات عقلانی و فلسفی را به دو دوره تقسیم کرد: دورة نخست، دورة پیش از ملطیان، که آغاز این تفکرات از پیامبران الهی است و سردمدار این مباحث، ادریس نبی یا هرمس حکیم است؛ و دورة دوم، دورة ملطیان و یونانیان است، که آغاز آن از ایونیا و فرد شاخص آن، طالس میباشد.