چکیده:
در پژوهش حاضرتناوبهای واکهی پسین گرد درگونههای زبانی استان اصفهان، در مقایسه با فارسی معیار مورد بررسی قرار گرفتهاست. دادهها از طریق ده ساعت مصاحبه با ده گویشور 30 تا 60 ساله، جمع آوری شده و سپس بهروش توصیفی - تحلیلی، در چارچوب واجشناسی زایشی بررسی شدهاند. دستاورد مقالهی حاضر قاعدهی تبدیل واکهی افراشتهی پسین گرد /u/ به واکهی افراشتهی پیشین غیرگرد [i] است،در شرایطی که پیش و یا پس از آن آواهای تیغهای بیاید. دستاوردها نشان میدهند در شش موقعیت واژهها از این قاعده پیروی نمیکنند. هنگامیکه: 1- قاعدهی "مانع" از ساخت تغییر یافتهی واژهای جلوگیریکند.مانند روز.2- واکهی پسین گرد /u/ به واکهی پیشین گرد [y] تبدیل شدهباشد. مانند: دود.3-واکهی [u]روساخت واکهی /a/ قبل از خیشومیها باشد. مانند: باغبون. 4-واکهی /u/قبل از خوشهی همخوانی بیاید. مانند:دوست. 5-وامواژه باشد. مانند: محصول. 6-کلمات، خاص منطقه و محلی باشند.مانند: چوری، خارسو.
خلاصه ماشینی:
اما در برخی گونههای زبانی کلماتی موجوداست که خاص آن منطقه است و در فرهنگ لغت فارسی معیار موجود نمیباشد و یا اگر هم هست بهگونهای محاورهای در منطقۀ مورد بررسی تلفظ میشود.
به تصویر صفحه رجوع شود در دادههای جدول 2 مشاهده میشود واژۀ «زود» /zud/ در حداقل سهگونه از گونههای زبانی بررسی شده از استان اصفهان به شکل [zi]تلفظ میشود و در کنار تناوب مورد نظر، در هر سه گونۀ نجفآبادی، سمیرمی و نایینی، همخوان تیغهای لثوی واکدار /d/از پایان کلمه حذف شده است.
برای تعیین صورت زیر ساختی آن به دو فرضیه اشاره میشود: فرضیۀ اول: واکۀ پیشین افراشتۀ غیرگرد [i] صورت زیرساختی است و قاعدهای نیاز است تا آن را در مجاورت همخوانهای تیغهای به واکۀ پسین افراشتۀ گرد [u] تبدیل نماید.
li] در گونههای رهنانی، شهرضایی، سمیرمی، نجفآبادی و نائینی، واکۀ پسین افراشتۀ گرد /u/ در مجاورت همخوانهای تیغهای مانند [/n/,/z/,/dӡ/, /l/ ,/t/,/d/,/ʃ/] به واکۀ پیشین افراشتۀ پیشین غیرگرد [i] تبدیل شده است.
حال فرضیۀ دوم بهصورت قاعده نوشته میشود: به تصویر صفحه رجوع شود قاعدۀ 1 نشان میدهد که واکۀ پسین افراشتۀ گرد /u/ صورت زیرساختی است و در شرایطی که پیش یا پس از آن همخوانهای تیغهای بهکار رفته باشد، به واکۀ پیشین افراشتۀ غیرگرد [i] تبدیل میشود.
برای مثال کلمۀ [bɑrun] در این گونههای زبانی واکۀ افراشته پسین و گرد را در کنار همخوانهای تیغهای نشان میدهد.
به تصویر صفحه رجوع شود نتیجهگیری در این مقاله به بررسی واکۀ پسین گرد در گونههای زبانی استان اصفهان و بررسی تناوبهای آن در مقایسه با فارسی معیار پرداخته شده است.