چکیده:
سال 1990 در گزارش برنامه عمران ملل متحد، شاخص مرکب توسعه انسانی موسوم به HDI توسط کارشناسان آن سازمان مطرح شد. این شاخص از ترکیب شاخصهای امید به زندگی، باسوادی و درآمد سرانه بهدست میآید و در محاسبه آن از حداقل، حداکثر و نسبت بین آنها استفاده میشود. در مقاله حاضر شاخص توسعه انسانی مناطق روستایی استانهای ایران در دو مقطع 1384 و 1394 به دو روش سازمان ملل و منطق فازی محاسبه و نتایج حاصله مورد ارزیابی و مقایسه قرار میگیرد. بر اساس شاخص توسعه انسانی محاسباتی در هر دو مقطع 1384 و 1394 استانهایی نظیر تهران، گیلان، اصفهان و فارس بهترین رتبهها و استانهایی نظیرکهگیلویه و بویراحمد، کردستان و سیستان و بلوچستان بدترین رتبهها را با استفاده از هر دو روش داشته است. رتبهبندی مولفههای تشکیل دهنده شاخص توسعه انسانی نیز موید نتایج حاصله است. به دلیل اینکهدر روش دوم فازی مقدار ماکسیمم و مینیمم شاخصها بر اساس اطلاعات استانها جمعآوری شده، رتبه شاخص توسعه انسانی محاسباتی بر اساس روش فازی نسبت به روش سازمان ملل واقعبینانهتر به نظر میرسد. همچنین علیرغم تحولات صورت گرفته پس از یک دهه در روستاها، هنوز این شاخص مطلوب نیست ولی در مقایسه با سال 1384 بهبود یافته است، به طوری که استان سیستان و بلوچستان با حدود 15 درصد بیشترین و استان تهران با حدود 3 درصد کمترین نرخ رشد را در شاخص توسعه انسانی داشته که به وضوح حکایت از کمتر شدن اختلاف توسعهای بین مناطق دارد. به علاوه نتایج نشان میدهد که مناطق روستایی استانهای مرزی کشور دارای توسعه انسانی بهمراتب پایینتری نسبت به استانهای مرکزی کشور هستند. بنابراین توجه به مناطق روستایی مرزی در برنامهریزیهای کلان منطقهای ضروری است.
خلاصه ماشینی:
در مقاله حاضر شاخص توسعه انسانی مناطق روستایی استان های ایران در دو مقطع ١٣٨٤ و ١٣٩٤ به دو روش سازمان ملل و منطق فازی محاسبه و نتایج حاصله مورد ارزیابی و مقایسه قرار میگیرد.
1 Despotis ( 2005) 2 Desai (1991) 3 Cheli (1995) 4 Anand Sen (2000) 5 Qizilbash Clark (2005) 6 Gender-related development index 7 Gender empowerment measure 8 Human poverty index 9 Happiness 10 Human freedom index در داخل کشور تحقیقات متعددی در زمینه محاسبه و تحلیل شاخص توسعه انسانی صورت گرفته است .
در روش اول فازی همان طور که بیان گردید، بر اساس ماکسیمم و مینیمم داده های کشوری سازمان ملل مرتب شده است و به همین دلیل برای مثال مقدار شاخص توسعه انسانی استان سیستان و بلوچستان در سال ١٣٩٤، برابر ٠/٠٦٤ محاسبه شده که مقدار بسیار پایینی بوده و نشان میدهد استان سیستان و بلوچستان فاصله زیادی با بالاترین کشور دنیا از نظر شاخص توسعه انسانی دارد.
نکته ی مهم در محاسبه شاخص توسعه انسانی این است که در دو دوره مورد بررسی یعنی سال های ١٣٨٤ و ١٣٩٤ و برای هر دو روش فازی استان هایی که دارای رتبه ی بالاتری بوده ، مانند تهران ، فارس و اصفهان ، بر اساس روش های متفاوت نیز بالاترین مقادیر را کسب نموده اند.
در پژوهش حاضر شاخص توسعه انسانی مناطق روستایی استان های کشور در دو مقطع زمانی ١٣٨٤ و ١٣٩٤ با دو روش سازمان ملل و فازی محاسبه و نتایج حاصله با یکدیگر مقایسه شده است .