چکیده:
خواجوی کرمانی و سلمان ساوجی از شاعران نامدار و صاحب سبک قرن هشتم توانستهاند به کمک موسیقی شعر، توازن و تناسب کلمات را در محور همنشینی زبان، به بهترین شکل به نمایش بگذارند. این مقاله در بررسی و مقایسه موسیقی کناری غزلیات سلمان و خواجو بر آن است که اثبات کند قافیههای دو همسان کمآهنگترین کلمات قافیهاند. این نوع قافیه در شعر خواجو بیش از سلمان است. وجود قافیههای سه همسان و بیشتر در شعر سلمان بیانگر این است که وی بیش از خواجو به موسیقی کناری حاصل از قافیه اهمیت داده است. خواجو تمایل چندانی به استفاده از ردیفهای تصنّعی نشان نداده، حال آنکه ردیفهای سلمان اغلب ساده و پیشوندی است. ردیف در غزلیات هر دو شاعر متنوع است. بکارگیری فعل مضارع بیش از ماضی، بیانگر خلاقیت و تحرّک تصاویر شعری آنان است.
خلاصه ماشینی:
وجود قافيه هاي سه همسان و بيش تر در شعر سلمان بيانگر اين است که وي بـيش از خواجـو بـه موسـيقي کناري حاصل از قافيه اهميت داده است .
قافيه و رديف در دست شاعران برجسته سبک عراقي همچون خواجوي کرماني و سلمان ساوجي تکامل يافته ، علاوه بر آن باعث ايجاد موسيقي، خلق مضمون و تصويرهاي بـديع شده است .
اين مقاله قصد دارد با بررسي کل غزليات ديـوان هـر دو شـاعر(٩٣٣ غـزل خواجـوي کرماني و ٤٤١ غزل سلمان ساوجي) انواع قافيه و رديف و نقش هاي گوناگون آن از جمله نقش موسيقايي و معنايي را يافته با شيوه بسامدگيري قوافي و رديف هاي شـعري و نـوع ساختاري آن را مشخص کند.
٦٢% رديف هاي غزليات خواجوي کرماني فعلي اسـت در حـالي کـه ٦٦% رديـف هـاي سلمان ساوجي را فعل ها به خود اختصاص داده اند.
درصد استفاده از فعل مضارع در غزليات خواجوي کرماني ٤٩% و مورد مشـابه آن در غزليات سلمان ساوجي ٦٢% است بيانگر ايـن اسـت کـه سـلمان سـاوجي نسـبت بـه خواجوي کرماني از فعل مضارع در جايگاه رديف بيش تر بهره بـرده اسـت .
خواجوي کرماني ٥% از رديف اسمي استفاده کرده و علاقه بيش تري به کاربرد ايـن نوع رديف داشته است در مقايسه با سلمان ساوجي کـه ٣% از رديـف اسـمي بهـره بـرده است .
قافيه هاي سه همساني و بيش تر در شعر سـلمان ٣٠ % و در شعر خواجو ٢٣ % است و اين نشان ميدهد کـه سـلمان بـيش از خواجـو بـه موسيقي کناري حاصل از قافيه اهميت داده است .