چکیده:
یکی از ویژگیهای بارز نثر صوفیه و ادب تعلیمی استفاده از تقابلهای دوگانه است که به ساختار مسجع برخی از آثار آن نیز راه یافته است. در این پژوهش، نقش تقابلهای دوگانه و کارکردهای آن در قرینههای نثر مسجع تعلیمی، با ذکر شواهدی از رسایل خواجه عبداله انصاری و گلستان سعدی بررسی شده است. نتایج این پژوهش نشان میدهد گرچه سجع بنا به دلایلی از عوامل تکلفآمیز سخن به شمار میرود، با تاثیرپذیری از ویژگیهای سبکی نویسنده میتواند در خدمت نثر و اهداف آن قرار گیرد. یکی از این ویژگیها، استفاده از تقابل در قرینه و ساختار سخن مسجع است. از دیگر سو سجع ماهیتا به دلیل در تقابل قرار دادن دو لخت، زمینهساز استفاده از قرینههایی است که در تقابل با یکدیگر قرار دارند. این کاربرد، که در اغلب موارد با تشابه همزمان صوری و معنایی نشانهها همراه است، تاثیر بر محور جانشینی و همنشینی را به دنبال دارد و به کارکردهایی میانجامد که موجب تمایز سجع آثاری چون رسایلو گلستان از دیگر متون مسجع میشود.
خلاصه ماشینی:
نقش تقابلهای دوگانه در سجع نثر تعلیمی؛ با تأکید بر رسایل خواجه عبدالله انصاری و گلستان سعدی دکتر پروین گلی زاده1 شیما فاضلی2 چکیده یکی از ویژگیهای بارز نثر صوفیه و ادب تعلیمی استفاده از تقابلهای دوگانه است که به ساختار مسجع برخی از آثار آن نیز راه یافته است.
در این پژوهش، نقش تقابلهای دوگانه و کارکردهای آن در قرینههای نثر مسجع تعلیمی، با ذکر شواهدی از رسایل خواجه عبدالله انصاری و گلستان سعدی بررسی شده است.
به دلیل کارکردهای پراهمیت تقابلهای دوگانه در سجع به ویژه نثر مسجع تعلیمی و صوفیانه لزوم پرداختن به چنین پژوهشی احساس میشد؛ پژوهش حاضر به همین منظور فراهم آمده است و نگارندگان در پی پاسخ به دو پرسش اساسی زیر برآمده اند: چه عواملی موجب کاربرد تقابلهای دوگانه در نثر مسجع میشود؟ کارکردهای تقابلهای دوگانه در قرینهسازیهای سخن موزون چیست؟ برای پاسخ به پرسشهای مطرح شده، دو نمونه از آثار شاخص در زمینهی سخن مسجع یعنی رسایل خواجه عبدالله انصاری و گلستان سعدی برگزیده و مطالعه شده است.
4. سجع در رسایل خواجه عبدالله انصاری و گلستان سعدی سخنشناسان برای یک نثر موزون ویژگیهایی را بر میشمارند که یکی از مهمترین آنها طبیعی و دور از تکلف و تصنع بودن است؛ به عبارت دیگر سجع خوب آن است که معنی آن را بطلبد همچنین شمار قرینههای آن زیاد نباشد و افزون بر ارزش موسیقیایی موجب برجستگی خاص لفظ و معنی شود(نک: وحیدیان کامیار، 1379 :76- 77).