چکیده:
تعلیق تکنیکی در داستانسرایی است که موجب ایجاد حالت انتظار و هول و ولا در مخاطب نسبت به ادامه داستان میشود. هدف از ایجاد تعلیق در داستان، بالا بردن جذابیت و کشش داستان و همراهی بیشتر مخاطبان با داستان است. برخی دانشمندان به صورت کلی استفاده از این تکنیک در داستانهای قرآنی را بررسی نمودهاند. اما پژوهشی دقیق و جزئی و با رویکرد روایتشناختی درباره گونههای تعلیق در قرآن، امری است که تا کنون مورد توجه محققان قرار نگرفته است. گونهشناسی انواع تعلیق در داستانهای قرآنی میتواند گامی موثر در راستای شناسایی وجوه زیباییشناختی و جذابیت داستانهای قرآنی باشد. این مقاله در صدد است با روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد روایتشناختی، انواع مختلف تعلیق در قرآن کریم را دستهبندی نماید. در پایان نیز این نتیجه حاصل شده که در داستانهای قرآنی از دو گونه تعلیق ذاتی و تعلیق عرضی با تقسیمبندیهای جزئیتر استفاده شده و همچنین از این تکنیک در سورههای غیر داستانی نیز بهره برده شده است.
خلاصه ماشینی:
اما در سطح گفتمان، تعلیق عبارت است از هر گونه دستکاری راوی یا نویسنده در توالی منطقی وقایع که موجب ایجاد نقاط مبهم و سٶالات جدی در ذهن مخاطب میشود.
نویسنده از طریق کنترل ارائۀ اطلاعات به مخاطب، ارائۀ اطلاعات ناقص، ارائۀ اطلاعاتی به مخاطب که قهرمان داستان فاقد آن است، تغییرات زمانی و بر هم زدن چینش تقویمی اتفاقات، میتواند این گونه تعلیق را ایجاد نماید.
این تعلیق بدون دخالت نویسندۀ داستان یعنی خداوند متعال به وجود آمده و خود داستان، دارای ابهامات و سٶالات فراوانی است که مخاطب را تا دستیابی به پاسخ آن با خود همراه میکند.
اما نویسنده در سیوژه و هنگام روایت داستان در لایۀ گفتمان، به عمد در این ترتیب منطقی دست میبرد تا از طریق پس و پیش کردن وقایع، سٶالات و ابهاماتی برای مخاطب ایجاد کند.
در نمونهای که بیان شد، از هر سه عنصر زمان روایی یعنی نظم، تداوم و بسامد زمانی، توسط راوی دستکاری میشوند و از این رهگذر تعلیقی گیرا برای مخاطب ایجاد میگردد.
برای مخاطب سٶال پیش میآید که چه اتفاقاتی خواهد افتاد که این افراد با این انگیزۀ بالا، از جهاد خودداری میکنند؟ در این آیه، از عنصر زمانپریشی برای ایجاد تعلیق استفاده شده است.
بسیاری از داستانهای قرآن خود دارای تعلیقی ذاتی هستند و در غیر این صورت، خداوند متعال به عنوان راوی، با استفاده از تکنیکهایی چون عدم ارائۀ اطلاعات کافی، تغییر چینش طبیعی وقایع و ایجاد تغییرات زمانی، تعلیق را به صورت عرضی در داستان ایجاد میکند.
تعلیق تنها به سورههای داستانی قرآن کریم محدود نمیشود، بلکه در سورههای غیر داستانی نیز از این هنر استفاده شده است.