چکیده:
در بررسی برجام از منظر بینالمللی، طرح این پرسش که آیا برجام معاهده است یا موافقتنامهای سیاسی، سوالی غیر دقیق و گمراهکننده است. چرا که چنین رویکردی بازخورد نگاه طبقهبندی محور نظامهای داخلی به موافقتنامههای بینالمللی است. لذا آغاز بررسی مقاله حاضر، چگونگی و نحوه تنظیم متغیرهای یک توافق بینالمللی برای حصول آثار و نتایج مدنظر مذاکرهکنندگان آن است. به دلیل استفاده تنظیمکنندگان برجام از مجموعهای از متغیرهای مدلسازیشده ویژه، این توافق در شان بینالمللی خود از حیث شکل، اجرا، مکانیسم حل و فصل و شروط خروج، به مراتب اجرائیتر و قویتر از یک معاهده تنظیم شده است و از حیث محتوا نیز، از سازمانی جهت اجرای بلندمدت تعهدات خود برخوردار است و اگرچه در حال حاضر درخصوص قابلیت رسیدگی قضایی برجام نمیتوان اظهار نظر قطعی به عمل آورد، با این وجود رویه قضایی بینالمللی موید وجود قابلیت قضایی برجام است. لذا بنظر میرسد مدل انعقاد موافقتنامههای بینالمللی از جمله برجام در حال تحول از مدلهای قدیمی به سمت اشکال جدیدتری هستند که تمرکز و ثقل آنها بر جنبههای اجرائی و کارآمدی آنها است.
خلاصه ماشینی:
جایگاه "اعلامیههای مشترک"، بهعنوان قالب شکلی برجام در نظام حقوق بینالملل مدت زمانی است که در رویه دولتها از اسناد متعددی تحت عنوان اعلامیهی سیاست مشترک ، اعلامیه قصد مشترک ، بیانیه مشترک ، صورتجلسه نهایی ، مبادله یادداشت و غیره استفاده میشود که در ابتدا بهنظر میرسد این اسناد تعهد حقوقی پدید نیاورده و بهواسطه آنها، فقط مبادلات دیپلماتیک و مواضع مشترک طرفین در موضوعی واحد، یا مسائل نگرانکننده ثبت و ضبط شده و این اسناد فارغ از تعهد حقوقی صرفا مبین تعهدات سیاسی طرفیناند (Dalton, 1994: 1).
اما به هر روی، چنانچه موافقتنامه تهیهشده، همانند وضعیت برجام، در مورد وضعیت سند سکوت نموده و حکمی را در این خصوص مقرر ننماید، ناگزیر باید وضعیت سند تهیه شده را به کمک دیگر نشانهها تعیین نمود و بدیهی است که در اینجا فضا برای برداشتهای مغایر باز بوده و برای تعیین وضعیت سند، ناگزیر دو دسته از نشانههای زیر میتوانند مبانی استنتاج قرار گیرند (توصیفگرایانه در مقابل کارکردگرایانه): الف- نشانههایی که منبعث از ماهیت و شکل موافقتنامه و تعهدات مندرج در آن هستند (همانند محتوای سند، نحوه نگارش تعهدات و سایر مؤلفهها؛ توصیفگرایی)؛ ب- نشانههای بیانگر کارکرد سند که به نحوه تنظیم هنجارهای موجود در سند مربوط میشوند (همانند شکل سازماندهی تعهدات، میزان استقلال سند نسبت به سایر اسناد حقوق بینالملل و غیره؛ کارکردگرایی).