چکیده:
علامه نایینی از بزرگترین اندیشهوران سیاسی ایران، با نگارش کتاب تنبیهالامه و تنزیهالمله، گام مهمی در تبیین مفاهیم جدید سیاسی با استفاده از مبانی دینی و سنتی برداشت؛ به همین دلیل، شناخت اندیشه وی از اهمیت فراوانی برخوردار است. در این مقاله، با استفاده از روش جستاری اسپریگنز که از مشاهده بینظمی و شناخت مشکل آغاز میشود و با ترسیم جامعه آرمانی و دادن راهحل پایان مییابد، به بررسی نو از اندیشه سیاسی ایشان میپردازیم. از نظر نایینی، انقلاب مشروطه و تشکیل مجلس نظم مطلوب به شمار میآید و انحلال مجلس و استبداد صغیر، آغاز بحران است که علامه با بررسی، به این نتیجه میرسد که مشکل، استبداد است. وی جامعه آرمانی را در سیره پیامبر و امامان معصوم: میبیند و بر این اساس، راهحل میدهد که اغلب حول محور شورا و آزادی و مساوات است، و با استفاده از این مفاهیم، سعی در تحدید استبداد دارد.
خلاصه ماشینی:
حكومت مشروطه به معناي محدود شدن حكومت پادشاهي استبدادي در ايران، يكي از آرزوهاي بزرگ ايرانيان از ديرباز بوده است كه با انقلاب مشروطه، تحقق يافت؛ ولي اندكي پس از انقلاب، مستبدان به رهبري محمدعليشاه و با همكاري بريگارد قزاق، مجلس ايران را به توپ بستند و درصدد خاموش كردن تنها روزنه برقراري حكومتي مردمي در ايران برآمدند و اگر نبودند افرادي چون علامه نائيني، بيشک هواداران استبداد، اين نهال ضعيف را از ريشه درميآوردند.
از نظر علامه، بهترين و مطمئنترين راه جلوگيري از استبداد حاكم، ملكه عصمت است كه حاكم توسط آن، از استبداد منزه خواهد بود؛ ولي در دوران حاضر كه امام معصوم7 در غيبت است، بايد جامعه آرماني علامه، بر اساس افعال و رفتار رسول اكرم و ائمه و بزرگان دين باشد؛ زيرا همانگونه كه در چارچوب نظري اشاره شد، جامعه آرماني بايد بر اساس واقعيات باشد؛ يعني در زمانه حاضر بتوان آن جامعه را برقرار نمود و اگر نتوان از اين جامعه در عصر خود استفاده کرد، ترسيم آن نيز لزومي نخواهد داشت و در نهايت ميتواند يك خيالپردازي دور از دسترس باشد.
(نائيني، 1380، ص57) به نظر ميرسد علامه، با معرفي معاويه به عنوان آغازگر سلطنت استبدادي، از سويي سعي داشته كه محمدعليشاه را در رديف معاويه و اذناب او كه مورد نفرت ايرانيان است قرار دهد و از سوي ديگر، مبناي فكري حكومت معاويه را حكومتهاي مستبد ايران و روم و منحرف از دين معرفي نمايد و به اين ترتيب توجيه تاريخي و ديني خود را براي نفي استبداد تقويت سازد.