چکیده:
احداث سدهای بزرگ بر روی رودخانههای بینالمللی در قالب پروژههای تولید نیروی برق-آبی دارای آثار متعددی است که لزوم رعایت مقررات حقوق بینالملل محیطزیست، یکی از ابعاد مهم آن محسوب میشود. در مواردی که احداث یک سد در قلمروی سرزمینی یک دولت، با احتمال فراوان، آثار عمده و مخرب فرامرزی برای محیطزیست سایر دولتها ایجاد میکند، تقابل ادعاهای متعارض، امری اجتناب ناپذیر است. درحالیکه دولت سازنده سد، به منافع حاصل از احداث آندر چارچوب اصل صلاحیت سرزمینی خود استناد میجوید، دولتهای همسایه ممکن است ادعای آثار زیانبار فرامرزی سد را برای محیطزیست خود مطرح کرده و خواستار رعایت مقررات مرتبط حقوق بینالملل محیطزیست باشند. در ارتباط با سد ایلیسو، ادعا شده و احتمال میرود ساخت و بهرهبرداری از این سد، در تشدید پدیده ریز گردها در کشورهای همسایه بهویژه ایران، اثرگذار باشد. سوالی که مطرح میشود، این است که دولتها در اجرای پروژههای ملی از جمله احداث سد، چه اصولی از حقوق بینالملل محیطزیست را باید در اولویت و مورد رعایت قرار دهند؟ این مقاله تلاش میکند تا رویکرد نظام حقوق بینالملل را در اولویتبخشی به رعایت اصول حقوق بینالملل محیطزیست در اجرای پروژههای ملی تبیین کند.
خلاصه ماشینی:
درحـالیکـه دولـت سـازنده سـد، بـه منـافع حاصـل از احـداث آن در چارچوب اصل صلاحیت سرزمینی خود استناد میجوید، دولت های همسـایه ممکـن است ادعای آثار زیان بار فرامرزی سـد را بـرای محـیط زیسـت خـود مطـرح کـرده و خواستار رعایت مقررات مرتبط حقوق بین الملل محیط زیست باشند.
در نظام حقوق بین الملل ، از یک سو دولت هـا مکلـف انـد بـر فعالیـت هـای مربوط به حوزه تحت صلاحیت خود مراقبت و نظارت داشته باشند تا این فعالیت ها بـه محیط زیست سایر دولت ها و مناطقی که ماورای قلمـروی سـرزمینی آن هاسـت آسـیب نرساند؛ اما از سوی دیگر بر اساس اصل صلاحیت سرزمینی، دولـت هـا حـق حاکمانـه دارند به اینکه از منابع خاص خود برمبنای سیاست ویژه محیط زیسـت و توسـعه خـود، بهره برداری کنند.
(Koivurova, 2014: 9) سؤال اصلی که نگارنده مقاله درصدد پاسخ به آن است ، این اسـت کـه دولـت هـا به ویژه دولت ترکیه در اجرای پروژه های ملی از جمله احداث سد که ممکن است آثـار زیان بار فرامرزی برای محیط زیست سایر دولت هـا ایجـاد کنـد، چـه اصـولی از حقـوق بین الملل محیط زیست را باید در اولویت و مورد رعایت قرار دهند؟ در این مقاله پس از تشریح علل و عوامل مؤثر در وقوع پدیده ریزگردها و توضیح مختصر پروژه آناتولی جنوب شرقی و آثار احتمالی آن ، اصول مرتبط حقوق بـین الملـل محیط زیست را بررسی میکنیم .