چکیده:
مقوله «قلم»، موضوعی کلامی و قرآنی و مرتبط با شناخت گستره علم الهی است که مفسّران قرآن، از نظرگاههای متفاوتی بدان پرداختهاند. از نگاه معناشناختی، قلم را باید در حوزه معناییاش در کنار تعابیر دیگری چون لوح، کتاب، سطر و تحریر قرار داد. قلم در همآیی با هر یک از این واژگان، ابزاری است برای نوشتن، ثبت و ترسیم. این پژوهش، به معناشناختی قلم از منظر سه مکتب تفسیر روایی، اجتهادی و عرفانی پرداخته و مبانی و براهین نظریات مطروحه، تحلیل و نقد گرده است. از مکتب تفسیر روایی پنج مفهوم، از مکتب تفسیر اجتهادی پنج مفهوم و از مکتب تفسیر عرفانی شش مفهوم برای قلم دریافت گردید. یافتههای این پژوهش، نشان میدهد که تعابیر مفسّران در تفسیر قلم، متفاوت بوده و در مصادیق آن نیز در بخشی مشترک و در برخی منفردند. قدر مسلّم این است که قلم آن مرتبه علم الهی است که تقدیر مخلوقات را رقم میزند و این معنا و برخی دیگر از معانی مطرحشده، ارتباط ویژهای با معنای لغوی قلم دارند که آن، جنبه ابزار بودن برای ثبت و ضبط علم یا تقریر حکم است.
خلاصه ماشینی:
(جوادي آملي، 1381: 2 / 69) بنابراين جاي استيحاش نيست اگر واژه قلم، اشاره به وجود پيامبر يا يکي ديگر از اولياي الهي باشد، چنانکه در بحث معناشناسي هم گذشت، اين وجه هيچ منافاتي با معناي واژه قلم ندارد و در توجيه آن، ميتوان به اين مطلب اشاره کرد که قلم ابزار نوشتن و تعليم است و اگر بر وجود پيامبر خدا نيز تأويل شود، بدين سبب است که آن حضرت واسطه فيض الهي و واسطه تعليم و هدايت بشر است، نيز بهنظر ميرسد که در اينجا بايد به دو دسته روايات ديگر نيز نظر داشته باشيم: يکي رواياتي که عقل را اول ما خلق الله ميداند (ر.
از سيزده منبع تفسير عرفاني، شش معنا براي قلم استنباط شد که چهار مفهوم آن (صادر اوّل و جاري کننده علم الهي درباره مخلوقات، قلم قدرت، نگارنده قرآن و حقيقت محمديه) مشابه دريافت مفسّران مکتب تفسير روايي و اجتهادي است و دو معناي ديگر آن (نفس يا عقل کليه و علم تفصيليه در وحدت اسمائيه) مفاهيمي جديد شمرده ميشوند که از سوي مفسّران عرفاني ارائه شده و بايد مورد تحليل قرار بگيرد.
A Study of the Meaning of Qalam, Pen, in Traditional, Inferential and Mystical Exegetic Schools Seyyed Hosein Hoseini Karnami<FootNote No="69" Text=" Assistant professor at Mazanderan University of Medical Sciences.
A Hermeneutic Attitude of the Verse: Then We Ransomed Him with a Tremendous Victim, with Regard to the Term Azim in the Holy Quran Seyyed Hasan Qazavi<FootNote No="72" Text=" Assistant professor at University of Tehran shghazavi@ut.