چکیده:
مقاله حاضر نگرانی روسها از نفوذ آلمان در ایران در خلال جنگ جهانی اول را از منظر روزنامة «آچیق سوز» مورد بررسی قرار داده است. با عنایت به اینکه این روزنامه، یکی از مهمترین روزنامه های قفقاز در سالهای بین 1915 تا 1918 بود، تحلیل رویکرد آن نسبت به مساله نگرانی روسها از نفوذ آلمان در ایران میتواند آگاهیهای دست اولی از این موضوع در اختیار بگذارد. بنابراین، هدف از این پژوهش تحلیل نحوهی بازتاب نگرانی روسها از نفوذ آلمان در ایران در یکی از مهمترین نشریات قفقاز در دهه اول قرن بیستم و همچنین بازخوانی آن است. برای دستیابی به این هدف، جستار حاضر درصدد است به این پرسش پاسخ دهد که روزنامة آچیق سوز نگرانیهای روسها از نفوذ آلمان در ایران را چگونه بازتاب داده و مهمترین این نگرانیها چه بوده است؟ فرض بر آن است که روزنامة آچیقسوز و سردبیر آن محمدامین رسول زاده رویکردی متمایل به آلمانها در بازتاب نگرانی های روسیه از نفوذ آلمان در ایران داشت. یافتههای پژوهش نشان میدهد، این روزنامة با وجود همه فشارها از سوی اداره سانسور، از هیچ تلاشی در افشای سیاست استعماری روسیه در ایران و همراهی غیر مستقیم با هواداران آلمان، فروگذار نمیکرد. همچنین، مهمترین نگرانیهای روسیه دربارة نفوذ آلمان در ایران طی سالهای 1915 تا 1916 را در پنچ حوزه، عدم اعتماد روسیه به بیطرفی ساختار سیاسی و اجتماعی ایران، تحرکات آلمانها در همدان و کرمانشاه، استفاده آلمانها از حربه پاناسلامیسم، همکاری ژاندارمری با آلمانها و اشتباهات روسیه در قبال ایران را مورد توجه و بررسی قرار داده است.
The present article examines the Russians' concern about Germany's influence in Iran during World War I based on Achiq Soz newspaper. Considering that this newspaper was one of the most important newspapers of the Caucasus in the years 1915 to 1918، analyzing its approach to the issue of Russians' concern about Germany's influence in Iran can provide firsthand information on this issue. The purpose of the present research is thus analyzing how the aforementioned concern is reflected in one of the most important publications of the Caucasus in the first decade of the 20th century، in addition to attempting at a rereading of the newspaper. To achieve these goals، this study seeks to answer this question that how the Achiq Soz newspaper reflects Russians' concerns about Germany's influence in Iran? And what was the most important of these concerns? It is assumed that the newspaper Achiq Soz and its editor Mohammad Amin Rasulzadeh had a German-oriented approach to reflect Russia's concerns about the German influence in Iran. The results show that، despite all the pressure from the censorship office، Achig Soz newspaper did not spare any attempt to expose Russia's colonial policy in Iran and to indirectly accompany the German supporters in Iran. The Achig Soz newspaper also had examined the most important Russian concerns about Germany's influence in Iran in the years 1915 to 1916 in five areas: Russia's lack of confidence in the neutrality of Iran's political and social structure، the mobilizations of the Germans in Hamedan and Kermanshah، Germans' use of Pan-Islamism weapon، Gendarmerie's cooperation with the Germans and Russia's mistakes in its relations with Iran.
خلاصه ماشینی:
یکی از این نشریات که بخش مهمی از مطالب خود را به نگرانی روسیه از نفوذ و تحرکات آلمان ها در ایران اختصاص داده است ، روزنامۀ آچیق سوز (سخن آشکار( بود که در اواخر ١٩١٥ به سردبیری محمدامین رسول زاده روشنفکر معروف قفقازی در باکو انتشار یافت .
درباره این نشریه ، در زبان فارسی حسین آبادیان در کتاب رسول زاده ، فرقه دموکرات و تحولات معاصر ایران و در بخش مربوط به زندگینامه رسول زاده ، فقط به ذکر نامی از آچیق سوز به عنوان مروج اندیشه های ناسیونالیستی رسول زاده بسنده کرده است (آبادیان ، ١٣٧٦: ١٩(؛ اما، هیچ گونه اطلاعاتی از مشخصات و ویژگیهای این روزنامه و نیز رویکرد آن در قبال نگرانیهای روسیه از نفوذ آلمان در ایران ارائه نمیدهد.
بنابراین ، برای بررسی پیشینه پژوهش حاضر ناگزیر باید دو مسیر متفاوت را طی کرد: نخست تحقیقات انجام شده در زبان فارسی است که عمدتا به تحولات ایران در جنگ جهانی اول و نفوذ و رقابت های متفقین با متحدین تمرکز دارند، اما از نقش و جایگاه مطبوعات خارجی، مانند روزنامۀ آچیق سوز در این دوره از تحولات ایران سخنی به میان نیاوردند.
نتیجه گیری از مباحثی که مطرح شد، چنین مشخص میشود که حضور رسول زاده در ایران و آشنایی با اوضاع سیاسی و اجتماعی این کشور و نیز دلبستگی به حزب دموکرات که زمانی از بزرگ ترین نظریه پردازان آن به شمار میرفت ، در کنار دشمنی با روسیه ، باعث توجه روزنامۀ آچیق سوز به مسأله نگرانیهای روس ها از نفوذ آلمان در ایران در جنگ جهانی اول شده بود.