چکیده:
کتاب سلیم بن قیس هلالی از قدیمیترین کتب برجا مانده از صدر اسلام است. این کتاب عمدتا به بیان حوادث پس از رحلت رسول خدا؟ص؟ و ظلمهای وارده بر خاندان رسالت پرداخته است. علیرغم اهمیت مسئله مهدویت و نیز گزارشات ضدّ و نقیضی که در این کتاب در رابطه با این موضوع وجود دارد، اما این مسئله از جمله مواردی است که تاکنون مورد توجه پژوهشگران نبوده است. مصداقیابی «مهدی موعود» در کتاب سلیم با چالشی جدّی مواجه است، زیرا تناقضات چندی در روایات مهدوی کتاب سلیم وجود دارد. در این نوشتار نشان داده شد که در کتاب سلیم، تنها بنیامیه چهرهای منفی دارند و هیچیک از امامان ضلالتی که در این کتاب معرفی شدهاند، از بنیالعباس نیستند! بنابر روایات این کتاب، مهدی موعود حکومت را از بنیامیه خواهد گرفت و آنرا به صاحبان اصلیش بازخواهد گرداند. در مجموع به نظر میرسد نویسنده این کتاب _ یا بخشهایی از آن_ به احتمال زیاد، در دوره پایانی حکومت بنیامیه زندگی میکرده و در نتیجه امامان جور را فقط در میان آنان _ و سه خلیفه نخستین_ جستجو نموده و انتظار برچیده شدن این حکومت توسط امام زمان؟عج؟ را داشته است. اشکالات متعددی بر کتاب سلیم وارد است که مانع از قبول همه مطالب کتاب بهطور مطلق است و حتی انتساب همه گزارشات موجود در کتاب به سلیم بن قیس و یا ابان بن ابی عیاش با اشکال مواجه خواهد بود.
خلاصه ماشینی:
در مجموع به نظر میرسد نویسنده این کتاب _ یا بخشهایی از آن_ به احتمال زیاد، در دوره پایانی حکومت بنیامیه زندگی میکرده و در نتیجه امامان جور را فقط در میان آنان _ و سه خلیفه نخستین_ جستجو نموده و انتظار برچیده شدن این حکومت توسط امام زمان؟عج؟ را داشته است.
(حدیث 13 و 19) سلیم در دوران حکومت عثمان (23-35ق) نیز شاهد رخدادهای زیادی بود که بسیاری از آنها در کتابش منعکس شده است؛ برخی از این رخدادها عبارتند از: سخنان شفاف و بدون تقیه امیرالمؤمنین؟ع؟ در جمع صحابه و تابعین در مسجد رسولخدا؟ص؟ درباره حقانیت خویش، خطبه ابوذر در کنار کعبه، تبعید شدن ابوذر به ربذه در سال 34ق و عیادت سلیم از او.
این احتمال که این احادیث در مقام بیان همه امامان جور نیست و فقط خلفای بنیامیه که رسول خدا؟ص؟ در رؤیا آنان را بر منبر خویش دیدند (همو: 922) را بیان نموده است نیز شاهدی ندارد؛ بنابراین تنها دو احتمال دیگر قابل بررسی است: احتمال اول این است که نگارش کتاب سلیم _ یا قسمتهایی از آن _ در زمانی صورت گرفته که هنوز حکومت بنیامیه بر سر کار بوده و نویسندهی این روایات، امید داشته با آمدن امام زمان؟ع؟ (رجل من بیت علی؟ع؟) بنیامیه قلع و قمع شوند.
اعتبارسنجی کتاب سلیم و گزارههای مهدوی آن قدمت کتاب سلیم و روایات وی از منابع دست اول، به علاوهی گزارشهایی از تأیید کتاب توسط برخی از امامان معصوم؟عهم؟ و نیز اعتبار کامل آن در نزد بسیاری از عالمان شیعه، سبب اهمیت فوقالعاده این کتاب بوده است.