چکیده:
خاقانی شروانی از شاعران بزرگ سبک آذربایجانی است؛ وی علاوه بر به کارگیری انواع ترکیب در شعر خود، با امتزاج ترکیب و تلمیح، به خلق گونهای جدید از «ترکیبات تلمیحی» دست زده که به نظر می رسد ، تاکنون از دید علمای بلاغت دور مانده است. در این مقاله یکصد و نود و دو نمونه از این نوع ترکیبات که با عنوان « ترکیبات تلمیحی» از آنها یاد شده، مورد بررسی قرار گرفته است. هدف این پژوهش، شناساندن ویژگیهای این گونه ترکیبات، چون مضمون آفرینی، برجستهسازی، ایجاز، ابهام، اغراق، تناسب، تشبیه و مدح است. روش پژوهش، توصیفی است و نتایج با استفاده از تحلیل محتوا، به شیوة کتابخانهای بررسی شده است. نتیجه نشان میدهد، ترکیبات تلمیحی در قصاید خاقانی مبیّن پیوند میان لفظ و معنا است. این ترکیبات بدیع هنگامی که با علوم و دانسته های شاعر همراه می شود، بلاغت شعر وی را به اوج میرساند.
خلاصه ماشینی:
ترکیبات تلمیحی در قصاید خاقانی سیده نرجس موسوی سوته 1 جلیل تجلیل 2 مجتبی منشی زاده 3 چکیده خاقانی شروانی از شاعران بزرگ سبک آذربایجانی است؛ وی علاوه بر به کارگیری انواع ترکیب در شعر خود، با امتزاج ترکیب و تلمیح، به خلق گونهای جدید از «ترکیبات تلمیحی» دست زده که به نظر می رسد ، تاکنون از دید علمای بلاغت دور مانده است.
(کزازی، 1376: 222) خاقانی به عنوان مشکلگوی ترین شاعر زبان فارسی، در لغت و ترکیببندی کلمات مهارت بسیاری دارد و آگاهی وافر او بر تاریخ و اساطیر و نیز ذخایر ذهنی منتج از علوم مختلف، وی را بر آن داشته است تا تمامی آگاهی و اطلاعات خویش را در قالب قصاید بلند و مغلق فرو ریزد تا جائیکه دفتر شعرش به صورت دایرهالمعارفی از توصیف، تصویر، ترکیبات و واژگان درآمده است.
نکتة قابل ذکر در مورد تاثیر زبان دوم در شکلگیری ترکیبات ابداعی خاقانی این است که زبان دوم در شعر شعرای دو زبانة دیگر منجر به خلق ترکیباتی نظیر آنچه خاقانی به کار گرفته، نمیشود یا اگر هم باشد جنبة ابداعی ندارد.
برخی از ویژگیهای هنری و بلاغی این ترکیبات در زیر به صورت خلاصه ذکر میشود: 1- خلق مضمون: به کارگیری ترکیبات تلمیحی در شعر خاقانی که صبغة ابداع در آن نمودار است، بیشتر به قصد پرورش معانی و خلق مفاهیم نو است؛زیرا وسعت خیال خاقانی که مضامین و معانی تازه ابداع میکند برای قالب این مضامین نیازمند لفظ و ترکیب بدیع است.
(شمیسا، 1386: 45-49) خاقانی با رعایت تناسب میان اجزاء ترکیبات، علاوه بر فراهم ساختن زمینة استحکام و فخامت کلام، ترکیبات تلمیحی دلانگیزی خلق کرده است که در عین ایجاز و اختصار، به داستانهای گستردهای اشاره میکند.