چکیده:
با آغاز جنگ جهانی اول و بهرغم اعلام بیطرفی ایران از سوی احمد شاه قاجار، پای ایران به جنگ کشیده شد و برخی از شهرهای ایران به اشغال قوای روسیه، انگلستان و عثمانی درآمد. در میان مناطق اشغال شده، آذربایجان و شهر ارومیه و حومة آن به دلیل تنوّع قومی، گوناگونی دینی و مذهبی و تفاوتهای شیوة زیستی، در بحرانی عمیق فرو رفت. هدف جستار حاضر، بررسی و تحلیل عملکرد دولت ایران در کنترل بحران ارومیه است. این پژوهش میکوشد با مطالعة زمینههای بروز بحران ارومیه به این پرسش پاسخ دهد که دولت قاجار برای کنترل بحران ارومیه چه گامهایی برداشت و نتایج آن گامها چه بود؟ یافتههای پژوهش نشان میدهد، هیات حاکمة قاجار در سه عرصة مذاکره با دول اشغالگر برای تخلیة قوایشان از آذربایجان، اعزام ولیعهد به تبریز و تغییر حکمرانان ارومیه میکوشید بحران را کنترل کند؛ اما به دلیل ضعف مفرط دولت مرکزی، بحران مالی فزاینده و فقدان نیروی نظامی قابل اعتنا نتوانست دستاوردی در کنترل بحران داشته باشد. روش پژوهش حاضر، تاریخی با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی است.
With the start of World War I، despite Iran's Expression of neutrality by Ahmad Shah Qajar، Iran involve in War and some of Iran's cities occupied by the forces of Russia، England and Ottoman Empire. Among the occupied territories، Azerbaijan and the city of Urmia and environs crashed Deep due to ethnic Variety، religious diversity، and differences in the way of life. The purpose of this article to review and analyze the performance of the Iran government in controlling the Urmia crisis. This research tries to answer the question by studying the causes of the crisis in Urmia that: What did The Qajar government do to Control the crisis in Urmia and what was the result of those actions? Findings of The research show that the Qajar government tried to control the crisis the through of negotiations with the occupying powers to withdraw forces from Azerbaijan، dispatch the crown prince to Tabriz and changing the governors of Urmia، but due to the central government weakness، the growing financial crisis، and the lack of available military force Could not have achieved a crisis management. The method of this research is a historical one with an analytical descriptive approach
خلاصه ماشینی:
پس از آغاز تنش ها، مستوفیالممالک در ٢٣ مهر ١٢٩٣، برای دومین بار با وزیرمختار روسیه وارد مذاکره شد و درخواست های پیشین ایران برای تخلیۀ قشون از آذربایجان را مطرح کرد و این بار دربارٔە بروز درگیری میان قشون روسیه و عثمانی در غرب آذربایجان هشدار داد (صورت جلسۀ مذاکرات شفاهی رئیس الوزا و وزیر امور خارجه با وزیر مختار روس ، ٢٤ ذیقعدٔە ١٣٣٢، کتاب سبز، ١٣٣٦ ه .
ایران تعهد کرد که در صورت خروج روس ها ولیعهد را به آذربایجان اعزام کند تا با تشکیل قوای محلی مانع از بروز بحران در غرب آذربایجان و همچنین مانع از تجاوز عثمانی شود (شرح مذاکرات مستوفیالممالک با وزیر مختار انگلستان در ١١ صفر ١٣٣٣، کتاب سبز، ١٣٣٦ ه .
با آغاز جنگ جهانی اول و ظهور بحران در آذربایجان دولت ایران تصمیم گرفت برای اعادٔە حاکمیت دولت مرکزی در آذربایجان ولیعهد را به تبریز اعزام کند (نامه های ارومیه ، ١٣٨٠: بیست وچهار).
با آغاز بحران ارومیه ، دولت قاجار، در چارچوب امکانات و محدودیت های ساختاری و نیروی انسانی که خود مسبب اش بود، گام هایی چون مذاکره با دول اشغال گر برای تخلیۀ قشون از ارومیه ، اعزام ولیعهد به آذربایجان برای اعادٔە حاکمیت دولت و برقراری امنیت و نیز تغییر حکمرانان ارومیه و مضافات کوشید بحران را کنترل کند، اما به دلیل شیؤە حکمرانیاش که ساختارها را معیوب و نیروهای کارآمد را مطرود ساخته بود، در بزنگاه جنگ جهانی اول نتوانست از یکی از بحران های بزرگ جنگ جهانی اول در ایران جان سالم به در ببرد.