چکیده:
بحث که در این مقاله دنبال می شود اینکه طرفین توافق می کنند که بر امین شرط ضمان کنند و او را مسئول تلف، نقص یا عیب وارده بر مال مورد امانت نمایند؛ در حقیقت طرفین از اصل عدم ضمان امین چشم پوشی میکنند. بااین وصف، اثر که از این شرط به دست می آید جبران خساره توسط امین به طرق مختلف است. هرگاه در ضمن عقد امانی بر امین شرط ضمان شده باشد؛ در صورتیکه مال مورد امانت بدون تعدی و تفریط تلف، ناقص یا معیوب گردد، باید به این نکته اشاره کرد؛ ممکن است که طرفین در ضمن عقد توافق نمایند که در صورت تلف، یا حادث نقص و عیب، امین به چه میزان خساره پرداخت کند. چرا که مبنای مسئولیت امین قراردادی است و اصولا شرایط قرارداد بر آن حاکم است. این توافق بر طبق ماده ۱۰ قانون مدنی ایران و ماده ۲۵ قانون قراردادهای تجارتی و فروش اموال افغانستان معتبر و الزام آور میباشد. لکن در موارد که توافق نشده باشد، هرگاه مال مثلی تلف گردد، امین مکلف می شود که مثل مال را تادیه کند. اگر مورد تلف، نقص و عیب مال قیمی باشد؛ و در ضمن عقد امانی شرط ضمان شده باشد در این صورت، قیمت مال مذکور بر امین بار می گردد.
خلاصه ماشینی:
هرگاه در ضمن عقد امانی بر امین شرط ضمان شده باشد؛ در صورتیکه مال مورد امانت بدون تعدی و تفریط تلف، ناقص یا معیوب گردد، باید به این نکته اشاره کرد؛ ممکن است که طرفین در ضمن عقد توافق نمایند که در صورت تلف، یا حادث نقص و عیب، امین به چه میزان خساره پرداخت کند.
(نجفی، ۳۶۶:۱۴۱۲) لکن در جواب این انتقادات می توان نوشت که اولا استناد به این قاعده(استیمان) که سبب عسر و حرج می گردد؛ قابل توجیه نیست؛ (محمدی،۶۷:۱۳۸۲) چرا که اگر خوب دقت کنیم می بینیم که بدون اینکه امین به واسطه شرطی ضامن تلقی شود هرگاه، تعدی و تفریط در تصرف مال مورد امانت نماید، ضامن است، پس سوال در اینجا پیش می آید پس، کسی حاضر می شود که چنین مسئولیت را بپذیرد و هرگاه چنین مسئولیت را بر امین بپذیریم که پذیرفته شده است؛ سوال ما از این مخالفان این است که آیا ایجاد مشقت و عسر وحرج تلقی نمی گردد؟ و همین طور در جواب ایرادی که شرط ضمان را مخالف با شرع و قانون میدانند؛ دقت کنیم که قاتضای ادله شرعی بر ضمان ید است نه بر عدم ضمان و به همین منظور است که تعدادی قاعده استیمان را استثناء بر قاعده ضمان ید می دانند.
با این وصف،حال در نظر بگیریم که در ضمن عقد امانی بر امین شرط ضمان شده باشد؛ در صورتیکه مال مورد امانت بدون تعدی و تفریط تلف، ناقص یا معیوب گردد، در ابتداء باید به این نکته اشاره کرد که ممکن است که طرفین در ضمن عقد توافق نمایند که در صورت تلف، یا حادث نقص و عیب، امین به چه میزان خساره پرداخت کند.