چکیده:
مسلمانان هندسه را یکی از دانش های مهم همطراز ریاضیات، ستاره شناسی و موسیقی می دانستند. تاکید معماری ایرانی بر زیبایی متمرکز بود و در کنار آن علم هندسه ابزار قدرتمندی بود که معمار ایرانی را قادر به اندازه گیری تناسبات فضایی و خلق توازن و زیبایی در زمین می ساخت. گنبد که ساخت آن از دوره پارتیان آغاز شده بود، با شروع اسلام بطور گسترده یی برای پوشش بناهای اسلامی بویژه مسجد مورد استفاده قرار گرفت و به نماد معماری اسلامی تبدیل شد. گنبد شکل ظرف یا حاوی را دارد و بر اساس قوانین عینی ریاضیات و ایستایی ساخته شده است. دوره صفویه یکی از ادوار خلاقه و پویای هنر معماری و بویژه گنبدسازی است و آثار فراوان و زیبایی از این دوره برجای مانده است. پژوهش حاضر در پی آن است تا به بررسی نقش هندسه و تناسبات هندسی در معماری دوره صفویه و بویژه گنبد مساجد شاخص این دوره در اصفهان بپردازد. روش تحقیق بکار رفته در این نوشتار، تحلیلی- توصیفی بوده که در این راستا، اسناد و مدارک مکتوب به همراه مطالعات میدانی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج بررسیها حاکی از آن است که صفویان به تناسبات در معماری توجه خاصی داشته و طرح چهارگوش زیر گنبد را به طرح گنبد مدور تبدیل نموده اند. در این دوره هندسه ساد هتر شد و گنبدهای گسسته میان تهی رواج بیشتری پیدا کردند.
خلاصه ماشینی:
نتيجهگيري دو سرزمين باستاني ايران و هند از روزگاران کهن با يکديگر ارتباطات فرهنگي، هنري، اجتماعي و سياسي گستردهیي داشتهاند و در اين ميان نيمة نخست هزارة اول پيش از ميلاد داراي اهميت بسيار زيادي است و بنوعي ميتوان دوران هخامنشي را نقطة اوج تأثير و تأثرات فرهنگ ايراني بر فرهنگ و هنر شبهقارة هند دانست؛ دوراني که کمتر مورد توجه پژوهشگران قرارگرفته و نشانهها و مراودات فرهنگي ايران و هندوستان برغم وجود نشانههاي فراوان، بررسي و تجزيه و تحليل نشده است.
گنبد که ساخت آن از دورة پارتيان آغاز شده بود، با شروع اسلام بطور گستردهیي براي پوشش بناهاي اسلامي بويژه مسجد مورد استفاده قرار گرفت و به نماد معماري اسلامي تبدیل شد.
پژوهش حاضر در پي آن است تا به بررسي نقش هندسه و تناسبات هندسي در معماري دورة صفويه و بويژه گنبد مساجد شاخص اين دوره در اصفهان بپردازد.
شواهد اين کاربرد را ميتوان بکرّار در آثار دورههاي مختلف مشاهده نمود و بطور حتم دورة صفويه و مساجد آن نيز که از ادوار طلايي معماري دوره اسلامي بشمار ميروند، از اين نظم هندسي بشکل مدون و آگاهانهيي برخوردار بودهاند و مسلماً در ساخت گنبدهاي اين دوره ترتيبات و نسبتهاي هندسي بکار رفته است.
پيشينة پژوهشي پژوهشهاي صورت گرفته در اين زمينه متعدد و فراوان هستند، اما در این مقال بدليل محدوديتهایي تنها به معرفي برخي از آنها که مرتبط با موضوع و همچنين دوره مورد بحث ما هستند بسنده ميکنيم: مهديزاده سراج، تهراني و ولي بيگ (1390) در مقالهیي تحت عنوان «بکارگيري مثلثهاي هنجار در محاسبات رياضي و پيادهسازي هندسه در ساخت و اجراي معماري سنتي ايران» بيان کردهاند که در گذشته پيادهسازي فرم و اندازههاي ساختمان با استفاده از دانش هندسه انجام ميگرفت که خود بنيان کنترل ساختمان از لحاظ زيبايي و ايستايي را بر عهده داشت.