چکیده:
روند فزاینده داد و ستدهای بازرگانی ایران عصر صفوی و سودآوری بالای آن سبب شد تا
بازرگانان و سوداگرانی از اقوام و ملل گوناگون از جمله مسلمان، ارمنی، هندی، یهودی،
کمپانیهای هند شرقی و ... وارد فرایند تجاری حکومت صفویان شوند و نقش فعالی را در
این چرخه ایفا کنند؛ اما در میان همة این دول، اقوام و اقلیتها، بیشترین نقش را ارامنه
مسیحی داشتند. هدف پژوهش حاضر، تحقیق پیرامون تجار و بازرگانان ارمنی عصر صفوی
میباشد. سوال اصلی این است که تاجران ارمنی عهد صفوی در کدام کشورها و به تجارت
چه نوع کالاهایی میپرداختند؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که ارامنه در تجارت داخلی
و خارجی فعالیت میکردند؛ آنها در کشورهای آسیایی و اروپایی نیز به تجارت انواع کالاها
مشغول بودند.
روش تحقیق پژوهش حاضر از نوع تاریخی، تطبیقی و توصیفی بوده و روش انجام کار به
صورت کتابخانهای و نحوه جمعآوری اطلاعات به شیوه فیشبرداری است. یافتههای اصلی
این پژوهش نشان میدهد که ارامنه بازرگانانی فعال و با بصیرت بودند که در تجارت داخلی
و خارجی نقش مهمی داشتند و در دول عثمانی، هند، روسیه، هلند، انگلیس و ... به تجارت
انواع کالاها بهویژه تجارت منسوجات مشغول بودند
خلاصه ماشینی:
پادشاهان صفوی، خصوصا شاه عباس اول، به اقلیتهای مذهبی مسیحی امتیازاتی دادند و در همه ادوار از وجود مسیحیان بهره بردند، و با بازرگانان ارمنی و هیأتهای مذهبی از نظر کارهای تجاری روابط نیکویی برقرار کردند؛ ارمنیان نه تنها تجارت شاه را اداره میکردند؛ بلکه با بازرگانان اروپایی و کمپانیهای هند شرقی نیز رقابت میکردند، در این دوره حتی به مسیحیان مأموریتهای دیپلماسی دربار ایران نیز محول میشد (سیوری، 1385: 195؛ صفاکیش، 1390: 323).
از اهداف دیگر شاه عباس میتوان به، تضعیف بازرگانی دولت عثمانی، ایجاد راه جدیدی برای تجارت از طریق مرتبط ساختن اصفهان به بندرعباس، شکستن وحدت نیروهای غیر ایرانی و مخالف دولت صفوی، به کار گرفتن طبیعت ساعی، مقتصد و تخصص تجاری بازرگانان ارمنی، انتقال صنعتکاران و صاحبان حرف به مرکز ایران اشاره نمود (میراحمدی، 1363: 102؛ سیوری، 1385: 170).
حلقههای واسطه و کلیدی تجارت داخلی و خارجی ایران عصر صفوی، بازرگانان ارمنی بودند؛ تجار ارمنی در این عصر پیشرفت بسیاری نمودند و توانستند در امپراتوریهای عثمانی، هند و سرزمینهای اروپایی روابط بازرگانی برقرار نمایند و نه تنها به عنوان نمایندگان تجاری ایران به فروش ابریشم ایران بپردازند، بلکه علاوه بر اینها در فعالیتهای بازرگانی خویش نیز مستقل عمل کنند (فوران، 1396: 65).
بازرگانان ارمنی در هند به فعالیتهای تولیدی نیز میپرداختند کشیش فرانسوی رینال در این باره مینویسد: ارمنیان به هند میآمدند و پنبه میخریدند و آنها را به تولید کنندگان بزرگ واگذار میکردند پارچهها زیر نظر خودشان تولید میشد پارچههای آماده را از طریق بندرعباس به اصفهان میفرستادند و از آنجا به تمام استانهای ایران، امپراطوری عثمانی و اروپا توزیع میکردند و در اینجا به آنها پارچه ایرانی میگفتند در حالی که در سواحل کوروماندل تولید شده بود (بایبوردیان، 1375: 182).