چکیده:
در این مقاله به لایه های فکری عطار نیشابوری در بیان ویژگیهای انسان کامل که نشان دهنده نگاه متفاوت او در معرفی انسان کامل است پرداخته میشود تا نشان دهد که چگونه عطّار در بیان این ویژگیها دارای سبکی شخصی و منحصر به فرد گردیده است. در این میان به چهار عنصر اصلی به عنوان ویژگی سبکی خاص اشاره میشود که در سایر متون نظیر آنچه که عطّار در آثارش ذکر کرده است یافت نمیشوند و ضمن مقایسه با سایر متون همانند، به اثبات آن پرداخته میشود. این چهار ویژگی عبارت از تمثیلهای رمزی، رمز هدهد به عنوان پیر طریقت و راه بیبازگشت سلوک و در نهایت مقایسه مقامات و هفت شهر عشق عطّار به عنوان مقامات انسان کامل با مثنوی معنوی مولوی میباشند. بدون تردید عطّار نیشابوری یکی از کسانی است که با به کار گیری زبان خاص که محصول اندیشه و فکری ناب است به خلق آثاری گرانسنگ در ادب فارسی دست زده است و بیتردید از این رهگذر یکی از ارکان اصلی وصاحب سبک زبان فارسی محسوب میشود. این سبک شخصی را باید محصول گزینشی خاص از لغات، اصطلاحات فنی، عبارات و شیوههای بیانی دانست که از قراردادهای زبانی و سنن ادبی متمایزند، این گزینش از دید و دریافتی نو نسبت به هستی و حیات ناشی میشود. عطّار نیشابوری نویسنده ای است که به تعریفی جامع و متفاوت از انسان کامل و ویژگیهای او با گزینشی نو از زبان و شیوه های ادبی که حاصل اندیشه والای اوست دست میزند و در این خصوص سبکی شخصی را پایه ریزی میکند.
خلاصه ماشینی:
" (مقایسه منطق الطیر عطار نیشابوری با رسالۀ الطیر ابن سینا، ص ٢٤) بیبازگشت بودن مرغان (جان ) و استفاده کردن از هدهد به عنوان پیر و راهنمای سلوک و استفادة فراوان از تمثیلها به روش خاص عطار، را باید سه ویژگی بارز سبکی عطار در آثارش خصوصا در منطق الطیر دانست که باعث خلق آثاری شگرف شده است ، و زیربنای فکری بسیاری از ویژگیهای خاص انسان کامل که مرتب توسط هدهد تأکید میشود نظیر از خود گذشتن و مرگ و فناء فی الله و ...
پس از برشمردن این سه ویژگی یعنی هدهد به عنوان پیر طریقت و تمثیلهای رمزی و همچنین نگاه عطار به سلوکی بی بازگشت که حاکی از نگاه منحصر به فرد او به مسألۀ سلوک است و اثبات این مسائل با مقایسۀ با رسالۀ الطیورها به عنوان کتابهای مشابه منطق الطیر از نظر موضوعی و دانستن این مسأله که ویژگیهای برشمرده شدة پیشین میتواند از ویژگیهای سبکی خاص عطار نیشابوری باشد که عطار از آنها در جهت بیان ویژگیهای انسان کامل بهره برده است حال به یکی دیگر از وجوه تمایز آثار عطار که نشات گرفته از لایه های فکری اوست یعنی مبحث مقامات انسان کامل در اندیشۀ عطار میپردازیم و برای درک بهتر مطلب نگاهی مقایسه ای با مقامات مطرح شده در مثنوی معنوی مولانا خواهیم داشت .
لذا انسان کامل عطار کسی است که برخلاف سایر مکاتب عرفانی نظیر آنچه ابن سینا یا غزالی آورد به بازگشت نمیاندیشد بلکه به ذوب شدن در ذات الهی فکر میکند و آن را برای خود غایت کمال میداند.