چکیده:
اغلب، شنیدن واژه "حماسه"، آثاری چون «شاهنامه» فردوسی را در اذهان تداعی میکند و پذیرفتن اینکه اثری چون «خاوراننامه» هم زیرمجموعه نوع ادبی- حماسی است، برای بسیاری از افراد دشوار است؛ چراکه شخصیت محوری اینگونه آثار شخصیتی واقعی، تاریخی و دینی است. حماسه نوعی از اشعار وصفی است که مبتنی بر توصیف اعمال پهلوانی و مردانگیها و افتخارات و بزرگیهای قومی یا فردی باشد. حماسه دینی در کشورمان از روزگاران باستان تا کنون راه درازی را پیموده است. «خاوراننامه» از حماسههای دینی قدیم شیعه است که موضوع اصلی آن سفر و حملات حضرت علی(ع) به سرزمین خاوران به همراهی مالک اشتر و جنگ با قباد پادشاه خاورزمین و امرای دیگر مانند تهماسب شاه است. سعی بر این است که در وهله اول حماسه دینی تبیین شود، سپس به بررسی تحلیل محتوا و از طریق مقایسه، شاخصههای سبکی «شاهنامه» با «خاوراننامه»، بهتر روشن شود. بزرگترین و معتبرترین منظومه حماسی ملی «شاهنامه» فردوسی است. مقایسه سبک حماسه ملی با حماسه مذهبی با تکیه بر دو اثر فاخر منظوم «شاهنامه» و «خاوراننامه» عنوان و هدف اصلی پژوهش است.
خلاصه ماشینی:
زيرا انديشه تابناک و اعتقاد راسخ او، سخن فردوسي بزرگ را فرا ياد ميآورد، آنجا که بـه دليل اظهار تولي به مقام شامخ اهـل بيـت ، مـورد آزار و اذيـت فـردي همچـون سـلطان محمود غزنوي واقع ميشود: مــنم بنــده اهــل بيــت نبــي ســـتاينده خـــاک پـــاي وصـــي گرت زين بد آيد گناه من اسـت چنين است آيين و راه مـن اسـت برين زادم و هم بـر ايـن بگـذرم چنان دان که خـاک پـي حيـدرم (فردوسي، ١٣٦٩: ٤٤) ابن حسام «خاوران نامه » را در حدود ٢٢٥٠٠ بيت سـروده کـه يکـي از قـديم تـرين حماسه هاي شيعي است ، و در خصوص جنگ هاي حضـرت علـي(ع ) سـروده شـده اسـت (احمدي بيرجندي، ١٣٦٤: ٢٠).
اين کار مقدمـه ايجـاد داسـتان هـاي قهرماني و منظومه هاي حماسي ديني درباره مغازي علي بن ابيطالب (ع ) و اولاد او شده ، و از اين راه چند منظومه بديع در ادبيات فارسي به وجود آمده که همگي در بحر متقـارب است ، مانند «خاوران نامه » ابن حسام و «حمله حيدري» باذل و «حمله حيدري» راجـي کرماني و «خداوند نامه » فتحعلـي خـان صـباي کاشـاني و «ارديبهشـت نامـه » سـروش اصفهاني و چند منظومه ديگر(همان : ٦٥).
همچون «شاهنامه » کـه هفـت خـوان ، هفت مرحله دشوار براي قهرمان حماسي است در «خاوران نامه » نيز خوان هاي متعددي وجود دارد و چهارده خوان علي(ع ) عبارت اسـت از: «خـوان اول : کشـتن ديـوي مـار بـه دست .