چکیده:
باززایی، بازآفرینی و دگردیسی اسطوره، از شیوههای استفادۀ شاعران معاصر از اسطوره است؛ بدین معنا که شاعران، متناسب با مقتضیات زمانه و مضامین مد نظر خویش، به تغییر در جزء یا اجزایی از یک اسطوره و دخل و تصرّف در آن میپردازند. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، ضمن نشان دادن اسطورههای دگردیسی شده و شیوههای این دگردیسی در اشعار سیّاب، به بررسی زمینهها و اهدافی میپردازد که موجب دگرگونی اسطورهها در سرودههای این شاعر شدهاند. با توجّه به پیشگامی سیّاب در شعر آزاد عرب و بهرهگیری فراوان او از اسطورهها، این بررسی میتواند علاوه بر نمایاندن جنبههای جدیدی از رویکرد شاعری سیّاب، بخش مهمّی از شیوهها و دلایل دگردیسی اسطورهها را در شعر معاصر عرب نشان دهد. نتایج این پژوهش دخل و تصرّف سیّاب در اسطورهها، انواع گوناگون اسطورهها، اعمّ از ملّی، یونانی و دینی بودن آنها را نشان میدهد؛ همچنین افزودن عناصری به اصل اسطوره، تغییر ماهیّت و کارکرد شخصیّتهای اسطورهای و نیز تغییر در اجزای مختلف اسطوره بهویژه در پایانبندی آن، از عمدهترین شیوههای دگردیسی اسطورهها در سرودههای سیّاب است. انطباق هرچه بیشتر اسطورهها با وضعیّت عصر حاضر، اندیشهها و اغراض شاعر و نیازهای سیاسی ـ اجتماعی را نیز باید از مهمترین اهداف سیّاب در دگردیسی اسطورهها دانست.
خلاصه ماشینی:
از این رو، پژوهش حاضر که واحد تحلیل آن ، اشعار سیاب است ، میکوشد به سؤالات زیر پاسخ دهد: ١- کدام دسته از اسطوره ها، بیشتر در اشعار سیاب مشمول تغییر و دگرگونی شده اند؟ ٢- عمده ترین اهداف سیاب از دگردیسی اسطوره ها چیست ؟ ٣- شیوه های تغییر و دگرگونی اسطوره ها در اشعار سیاب چگونه است ؟(١) پیشینۀ پژوهش تا کنون پژوهشی مستقل و جامع در زمینۀ بررسی شیوه ها، اهداف و انگیزه های دخل و تصرف شاعران معاصر عرب ـ از جمله سیاب ـ در اسطوره ها صورت نگرفته و آنچه در برخی پژوهش ها آمده ، اشارات بسیار مختصر و پراکنده ای است ؛ به عنوان نمونه احسان عباس در اتجاهات الشعر العربی المعاصر ضمن تشریح مهم ترین دلالت های اسطوره در شعر معاصر عرب ، اشاره ای بسیار کوتاه به تغییر کارکرد العازر در شعر خلیل حاوی میکند.
(اسوار ١٣٩١: ١١٥) نجمه رجایی در اسطوره های رهایی به تغییر مفاهیم اصلی اسطوره برای تصویر عمق تراژدی انسان معاصر در شعر «مدینۀ السندباد» سیاب پرداخته ، (رجایی ١٣٨١: ١١٩) و نیز صفایی و قاسمی (١٣٩٤)، در مقالۀ «تحلیل تطبیقی شعر مرد مصلوب احمد شاملو و المسیح بعد الصلب بدر شاکر السیاب » به دخل و تصرف این دو شاعر در اسطورة مسیح پرداخته است ، از دیگر اشارات مختصر موجود در این زمینه است .