چکیده:
غایت در اخلاق از مهمترین موضوعاتی است که در اخلاق هنجاری و فرا اخلاق بررسی میشود. این مقاله با تکیه بر مباحث فلسفه اخلاق غربی و آیات قرآن کریم، از رهگذر مفهومشناسی غایت و مباحثی نظیر تعدد یا وحدت غایت و تفاوت غایت در نظریههای هنجاری، به بررسی رابطه غایات متعدد و مختلف دست یازیده و در نهایت، غایت مورد اشاره قرآن کریم را تحلیل کرده و شاخصههای آن را برشمرده است. به نظر میرسد که در فلسفه اخلاق غرب نظام رتبی بین مصادیق غایات به «لذت» ختم میشود، اما در ادبیات قرآنی، از آنچه در فلسفه اخلاق غرب، «غایت» خوانده میشود، با واژههایی چون «فلاح» و «فوز» تعبیر شده است. با توجه به معناشناسی فلاح و فوز، «فلاح» مقدمه فوز است که از نظر رتبی، بالاترین وآخرین غایت قرآنی قلمداد میشود. فلاح، جنبه رهایی و خلاصی از شرور دارد و در مقام ارائه راهکار برای رسیدن به نتیجه مطلوب است، اما فوز همان نتیجه مطلوبی است که در پی فلاح میآید و رهایی از عذاب، نائل شدن به رحمت الهی و بهرهمندی از نعمتهای جاودانه بهشتی و خلود در آن را همراه دارد و بالاترین مصداق فوز رسیدن به مقام «رضوان الهی» است. البته، نباید از نظر دور داشت که میتوان تحلیلی غیر غایتگرایانه از مباحث قرآنی نیز ارائه کرد.
خلاصه ماشینی:
» (٢٨٨-٢٨٣ :١٩٨٥ ,Cooper)، «لذات معتدل ، فعالیت های عقلانی و معرفت خدا» (افلاطون ، ۱۳۸۰، ج ۳: ۱۳۲۶۔۱۳۲۷ و ج ۴: ۲۰۱۶)، «لذت و تعالی» (فرانکنا، ۱۳۸۹: ۱۹۳)، «تحقق همه کمالات روحی و جسمی، شامل اموری نظیر توفیق در امور، صحت عقاید،فضایل اخلاقی ، صحت جسم ، ثروت و حسن شهرت » (ابن مسکویه ، ۱۳۸۸: ۸۵۔۸۶)، «فضیلت های مختلف عقلی واخلاقی »،١ از جمله ترکیب هایی هستند که برای سعادت چندمؤلفه ای برشمرده اند.
در ادبیات قرآنی مورد اســتعمالی از واژه «کمال » یافت نشــد، هر چند واژه های هم معنا و مترادفی برای کمال وجود دارد که میتوان از میان آن ها به قرب و تقوای الهی اشاره کرد، اما از این نکته نباید غافل شــد که خطابات و اســتعمالات قرآنی از جانب خداوند حکیمی اســت که بهترین ها را بدون کمبود و عجزی برمیگزیند و بهتر اسـت اگر در قرآن از کمال به عنوان غایت یک فعل اخلاقی نام برده نشده ، از ادبیات خود قرآنیاستمداد جسته و دست به تحلیل بزنیم .
بنابراین ، فوز عظیم حاصل و نتیجه ایاست که در دنیا شــادمانی و در آخرت پس از رهایی از عذاب ، نائل شــدن به رحمت الهی و بهره مندی از نعمت های جاودانه بهشتی و خلود در آن را به همراه دارد که البته ، بالاترین مصداق فوز، رسیدن به مقام «رضوان الهی» بیان شده است (نک : سورٔە توبه ، آیۀ ۷۲).