چکیده:
یکی از راهبردهای مهم که در نیمقرن اخیر برای مقابله با بیتعادلی منطقهای ناشی از رشد فزایندۀ شهرهای بزرگ مورد توجه قرار گرفته، شهرهای کوچک هستند که به دلیل برخورداری از برخی امکانات و خدمات، بهعنوان یکی از مراکز مهم در تعادلیابی توسعۀ منطقهای کانون توجه قرار میگیرند. روش پژوهش حاضر توصیفی- ارزیابی و هدف آن بررسی وضعیت تحولات نظام شهری شهرهای کوچک استان البرز در جهت تعادلبخشی به توسعۀ پایدار منطقهای است. برای دستیابی به جایگاه شهرهای کوچک در نظام شهری در یک دورۀ زمانی 30ساله (13۶۵تا13۹۵) از مدلهای رتبۀ اندازه، آنتروپی و ترازنامه استفاده شده، سپس نقش آنها در تعادلیابی توسعۀ منطقهای ارزیابی شده است. نتایج حاصل نشان میدهد ضریب آنتروپی بدون احتساب شهرهای کوچک نیز به عدم تعادل ادامه خواهد داد. در مدل لگاریتمی رتبۀ اندازه نیز با احتساب شهرهای کوچک، شیب خط برابر 94/1- و بدون احتساب شهرهای کوچک، به 21/1- کاهش یافته که حاکی از نقش انکارناپذیر شهرهای کوچک در نظام شهری است. نتایج مدل ترازنامه نیز نشان میدهد تغییرات مؤلفهها عمدتاً درونطبقهای و ناشی از رشد شهرهاست و فقط در سال 1385، با توجه به تبدیل روستاها به شهر شاهد تغییرات ناشی از شهرهای جدید بودهایم.
خلاصه ماشینی:
پرسش هایی که موجب شد بررسی این تحقیق مورد توجه قرار گیرد بدین شرح است : آیا تعادل منطقـی در نسبت رتبۀ اندازة شهرها در نظام سلسله مراتبی منطقه وجـود دارد؟ رونـد تحـولات نظـام شـهری در بازه زمانی سال های ١٣٦٥ تا ١٣٩٥ به چه نحوی قابل ارزیـابی اسـت ؟ ایـن تحقیـق در راسـتای هـدف بررسی نقش شهرهای کوچک در توسعۀ پایدار منطقه ای در استان البرز انجام گرفته است .
نیک پور و همکـارانش (١٣٩٧) در مقالـۀ «تحولات نظام شهری در استان مازندران با تأکید بر شهرهای کوچک » بـه بررسـی نظـام شـهری اسـتان مازندران در ٦٠ سال گذشته پرداخته و از مدل های رتبه - اندازه ، اختلاف طبقه ای، ضریب کشش پـذیری استفاده کرده اند و به این نتیجه رسیده اند که شهرنشینی و فرایند جمعیت شهری نسبت به کـل کشـور بـا روش کندتری حرکت میکند و با بیتعادلی روبه رو بوده است .
الگوی سلسله مراتب شبکۀ شهری استان البرز برحسب طبقات جمعیتی (١٣٩٥) (منبع محاسبه شده بر اساس (رجوع شود به تصویر صفحه) تحلیل یافته های پژوهش الف ) بررسی تحولات نظام شهری منطقۀ مورد مطالعه طبق سرشماری سال ١٣٦٥، جمعیت شهرنشین استان البرز برابـر ٦٨٤٢١٤ نفـر بـوده اسـت کـه ایـن جمعیت در چهار نقطۀ شهری سکونت داشته اند.
معادلۀ شیب خط لگاریتمی رتبه -اندازة شهرهای استان البرز طی سال های ١٣٦٥ تا ١٣٩٥ (محاسبات نگارنده ، ١٣٩٧) شرح سال ١٣٦٥ ١٣٧٥ ١٣٨٥ ١٣٩٠ ١٣٩٥ با احتساب شهرهای کوچک ٣/١٢- ٢/١٧- ١/٩٩- ٢/١٥- ١/٩٤- بدون احتساب شهرهای کوچک ٢/٠٤- ٢/٢٧- ١/٢٨- ١/٤٨- ١/٢١- اگرچه جمعیت شهرهای کوچک طی این سال ها افزایش یافته ، اما شکاف سلسله مراتبـی بـین شـهر کرج و دیگر شهرها به شدت روند افزایشی را نشان میدهد.