چکیده:
پیشوندها و پسوندها از مهمترین واژههایی است که در ساخت لغات جدید، زبانشناسان را یاری میکند که در ساخت اسم، صفت و قید نقشی بسیار اساسی و باارزش ایفا میکند و بهعنوان یکی از عناصر مهم در واژهسازی زبان فارسی، بخشی مهم از این بار سنگین را با شایستگی تمام بر دوش میکشد و در زمان بسیار کوتاه با ساختن هزاران واژه تخصصی و علمی، از یکسو، واژگان زبان فارسی را بیشاز پیش غنی میسازد و از سوی دیگر با ایجاد سدی محکم، زبان فارسی را از هجوم اصطلاحات بیگانه تا حدودی مصون نگه میدارد. بررسی پسوندهای صفتساز در شاهنامه فردوسی که خزانه لغت و گنجینه فصاحت زبان فارسی است، برای کلمهسازی صحیح صفت و معین کردن قالبهای تاریخی کلمهسازی صفت بسیار ضروری مینماید. پژوهنده در پژوهش پیش رو نشان میدهد که فردوسی در کلمهسازی صفت از پسوندها بسیار ماهرانه استفاده کرده است و از قریب به 26 پسوند صفتسازی بهره برده است که از آنها معانی بسیار گوناگونی افاده گردیده است.
Abstract Prefixes and suffixes are significant morphemes or words which aid linguists to make new words and parts of speech such as nouns, adjectives, adverbs, and verbs. By making thousands of scientific and technical terms, on one hand morphemes enrich Persian language, and on the other hand to a large extent create a barrier to keep intact the Persian language from the invasion of foreign expressions. The study of adjective making suffixes in Shahnameh which is a fine repository of dictions and is an embodiment of eloquence in the Persian language is of utmost importance in order to make correct adjectives and to determine the ancient ways of making adjectives. The research shows that Ferdowsi had masterly used about 26 suffixes to make adjectives and had drawn variety of meanings from them.
خلاصه ماشینی:
com مقدمه پسوند واژکی است که طبقه دستوری واژه را تغییر میدهد، درنتیجه میتوان آن را عامل تغییردهندۀ دستوری کلمه نامید، ولی تا آن جا که به زبان فارسی مربوط میشود، پژوهش هایی بسیار اندک در مبحث پسوندها به ویژه پسوندهای صفت ساز انجام گرفته است و در هیچ یک از کتاب ها و مقاله های مختلف فارسی و تاجیکی، مجموعه ای کامل از پسوندهای صفت ساز را نیافتم ، گویی هریک از پژوهندگان علم دستور تنها به بررسی تعدادی معدود از پسوندها پرداخته اند و برخی از زبان شناسان با در نظر نگرفتن تعریف پسوند و شناخت ناقص از ویژگیهای آن ها، کلمات مستقل و دارای معنی را به عنوان پسوندهای صفت ساز قرار داده اند، مانند یار (هوش یار، دولت یار) و دار (جان دار) و کار (جوش کار، درودکار) و...
(57 توانایـی و کـام و گنج و سپـاه سـر مــرد بینـا نپیچـد ز راه (فردوسی، ١٣٧٦: ٩/ ٥٧٧) نخست آفـرین کـرد بـر کردگار خداونــد دانـا و پرهیــزگار (همان : ٩/ ٦٣٤) ١-٢- ترکیب اسم با پسوند صفت ساز «ا» در شاهنامه پسوند صفت ساز «ا» به ماده مضارع بچسبد، صفتی میسازد که افاده معنای شباهت میکند و سید رضا علیزاده سمرقندی در کتاب صرف و نحو تاجیک آن را «صفت تشبیهی» نامیده است (سمرقندی، ٢٠٠٦: ٣٤).