چکیده:
در فقه و حقوق درباره عدم امکان توکیل در جایگاه شهادت با شرایطی همچون ناتوانی و یا نخواستن شاهد برای بازگو کردن آنچه را که نظاره نموده یا مسموع واقع شده را در محکمه بیان کند در این صورت میتواند فرد دیگری از طرف خود انتخاب کرده و آنچه را که رویت کرده و یا شنیده را وکیل او در دادگاه مطرح نماید گرچه این امر با محدودیتهایی همراه است از جمله شاهد اصلی از حضور در پیشگاه دادگاه معذور بوده و برای «مشهود به» متهم به عناوین غیر موجب حد باشد. از منظر فقها در خصوص نظریه توکیل در جایگاه شهادت، این دیدگاه را نپذیرفته و عدم امکان توکیل در شهادت را اختیار کردهاند مگر آنکه این توکیل به صورت شهادت بر شهادت باشد و در میان نوشتار آنان تحت عنوان شهادت فرعی بیان شده است. با تتبع در نظریات حقوقدانان در مییابیم که هر آثار حقوقی که پدید آورنده حق باشد و یا یابنده آن حق، میتوان برای او مقام نیابت پذیری قائل شد که یکی از مصادیق آن جایگاه شهادت است و بعنوان یک اصل چنین نیابتی پذیرفته شده مگر آنکه خلاف آن در قانون تصریح شده باشد.
خلاصه ماشینی:
سپس امام علیه السلام فرمود: مگر ندیدهای که خداوند متعال میفرماید:«و شهادت را برای خداوند برپا دارید؟!»(کلینی، 1407: 7/380-381) همچنین در روایتی دیگر درباره مشروعیت شهادت بر شهادت نیز از امام باقر علیه السلام بیان شده است: «محمد بن مسلم از امام باقر علیه السلام سؤال کرد که آیا میشود کسی بر شهادت کسی گواهی دهد در حالی که شهادت دهنده خود در شهر حاضر است و میتواند در محکمه حضور پیدا کند؟ فرمود: جایز است اگر چه در پشت ستونی باشد و این در صورتیست که شاهد اصلی امکان حضور در مجلس را به سبب علتی و یا مانعی نداشته باشد، در این صورت گواهی بر شهادت اشکالی ندارد.
حال این پرسش مطرح می گردد که چنانچه گواه دهنده اصلی امکان حضور داشته باشد آیا گواهی شاهدان فرع نیز معتبر خواهد بود؟ در میان فقها دو نظریه وجود دارد که نخست آن شرط اعتبار برای شهادت فرع را عدم امکان حضور شاهد اصل می دانند (عاملی، 1413: 14/277) و از جمله دلایلی که برای این قول خود انتخاب کرده اند اجماع(طوسی، 1407: 6/315) و روایات(ابن بابویه، 1413: 3/71) می باشد.
(حائری، بی تا: 440) البته دلیل اینکه چرا برای جایگاه شهادت امکان توکیل نیست را صاحب مناهل بیان کرده و اذعان دارد: «زیرا شهادت متعلق به دیدن گواه دهنده است چراکه وی خبر از آنچه که دیده یا شنیده می دهد و این معنی در نایب محقق نمی شود و اگر نیابت هم دهد، نایب گواه بر شهادت گواه دهنده اصل خواهد بود.