چکیده:
وجود در عرفان به واجب تعالی اختصاص دارد و اوست که در دار هستی خودنمایی می کند و غیر از او هر چه که به ظاهر موجود می نماید در نگاه دقیق عرفانی از ظهورات و تجلیات حقیقت وجود است که حقیقتی جز اعتباریت و ربط محض نیستند. و چون جهان هستی را فقط خدا پر کرده است هر جا، نور وی در آن متجلی شود کمال و جمال او نیز در آن دیده می شود. اما نقایص و شروری که مشهود است ربطی به وی ندارد بلکه مربوط به خود متعینات و ماهیات امکانی است و این تعینات هستند که نقص و شر حساب می شوند و اگر اینها برداشته شوند؛ چیزی جز خود وجود واجب تعالی باقی نمی ماند. بدین سان می گوییم ذات باری تعالی در مرتبه ذات،جدا از دیگران و در مرتبه فعل، همراه با ماسواست. در این مقاله سعی کرده ایم با روش توصیف و اسناد، دیدگاه عرفای محقق را درباره وجود، نحوه ظهور و سریان آن در خارج تبیین کنیم و نشان دهیم که با این دیدی که ارایه می شود جهان هستی چهره دیگری پیدا می کند و زیبایی خاصی در آن جلوه گر می شود. وحتی با این دیدگاه بسیاری از مشکلاتی که در تفسیر هستی وجود دارد -و به آسانی نمی توان از طعن منکران تدبیر الهی در جهان هستی آسوده بود- برطرف می شود و مصائب و سختی هایی که در طول تاریخ بر سر انسانها آمده و می آید؛ راحت تر قابل تحمل می شود.
خلاصه ماشینی:
و حتي برخي با زبان شعر از اين مسأله پرده برداشته و ميگويند: كاروان غيب ميآيد به عين ليك از اين زشتان نهان آيد همي نغزرويان سوي زشتان كي روند بلبل اندر گلستان آيد همي پهلوي نرگس برويد ياسمين گل به غنچة خوش دهان آيد همي اين همه رمز است مقصود اين بود كان جهان در اين جهان آيد همي همچو روغن در ميان جان شير لامكان اندر مكان آيد همي همچو عقل اندر ميان خون و پوست بينشان اندر نشان آيد همي (جامي،1381: 65 به نقل از مثنوي معنوي) بنابراين ميتوان گفت كه براي وجود سه مرتبه يا سه اعتبار است: مرتبة اوّل: وجود صرفي كه تعلق به غير ندارد و وجودي كه مقيّد به قيد نيست و در نزد عرفا هويت غيبيه، غيب مطلق و ذات احديت نام دارد و آن همان است كه نه اسمي دارد و نه ميشود آن را توصيف كرد و متعلّق معرفت و ادراك قرار نميگيرد.
درباره نظرات مختلف نسبت به عماء ميتوان به منابع زير مراجعه كرد: - قيصري، 1375: 158-157، حواشي امام خميني بر مقدمه قيصري ؛ همو ، 1381: 57 - صدر المتاْلهين بي تا: 602 - فناري، 1374: 198 - سيد حیدر آملي، 1367:441-439 - قيصري، 1375: 125 (9) در اين باره كه اوّل چيزي كه از وجود مطلق و ذات واجب تعالي صادره شده است چيست، بين عرفا و حكما اختلاف ديده ميشود.