چکیده:
اوایل قرن ششم هجری در تاریخ ادبیات ایران( بویژه در شعر فارسی) نقطه عطفی محسوب می شود. سنایی غزنوی، شاعری اندرزگو، شریعت مداری عرفان پسند با همه ابتکارات و نوآوری های ادبی از لحاظ اندیشه، در راس هرم تحولات ادبی قرار دارد. از طرف دیگر مهم ترین شخصیتی که در همین اوان، هم عصر و هم ولایتی سنایی، اندیشه آمیختگی دین و عرفان را بنیان نهاد و در تکامل اندیشه سنایی، تاثیر شگفت انگیزی گذاشت «امام ابو حامد محمد غزالی» است. این مکتوب، سیری در اندیشه های عرفانی غزالی و سنایی با تاکید بر خلاصه اندیشه های غزالی در اثر «اربعین فی اصول الدین» و «حدیقه الحقیقه» سنایی است. اندیشه ای که بر گرفته از قرآن و شریعت اسلامی آراسته به رنگ و دیبای عرفانی است. با توجه به محدودیت تحقیق تنها چند ویژگی مهم عرفانی - که سنایی برای سالک خود توصیه می کند- بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
برای نمونه :« ابو نصر سرّاج » در کتاب « اللّمع » هفت مقام برای سالک در طریق سلوک معرفی می کند و به ترتیب این گونه نام می برد : « توبه ، ورع ، زهد ، فقر ، صبر، توکّل و رضا » (سجّادی ، 20:1379) خواجه عبدالله انصاری « صد مقام را در ده بخش طبقه بندی کرده است که عبارتنداز: بخش بدایات ، ابواب ، معاملات ، اخلاق ، اصول ، اودیه ، احوال ، ولایات ، حقایق و نهایت » ( یثربی ،151:1384) و در اثر دیگری به نام « صد میدان » ، صد مرحله برای سالکان توصیه می کند که میدان اول ، توبه است و میدان صدم ، بقاست.
» مهر تأييد شرع بر شعرش نهاده است، شعرش رادر مقابل شرع، کم مايه و گدايي، پنداشته، سخن شاعران را غمـز و شعر انبياگونة خويش رارمز انگاشته، پرچم ناتواني عقل را در مقابله و آزمايش با شرع برافراشته، با خضوع تمام و با شعر آميخته با توحيد و حمد وحي، دست به دعا برداشته و آمرزش و عفو تقصيرهايش را با تمام وجود از خداي مهمتر دانا خواسته است(2) سنايي همين موضوع را اين گونه آغاز مي کند: اي سنایي چو شرع دادت بار دست ازين شاعري و شعر بدار شرع ديدي زشعر دل بگسل که گدایي نگارد اندر دل (حديقه:743) برای مثال: امام محمّد غزّالی اصل پنجم از قسم سوم اربعين ـ اخلاق پسنديده ـ را شکر نام می نهد و مقدّمة بحث را با آيات و احاديث مرتبط، مدلّل ميسازد.