قصاص پدر توسط فرزندی که ولیّ دم است مقاله

چکیده:

انتفاء ابوت یکی از شرائط قصاص نفس و از مسلمات فقه امامیه است. اما در مورد فرزندی که خود ولی دم است میان فقهاء اختلاف نظر وجود دارد. این امر در قوانین موضوعه ایران نیز مسکو تعنه است. مشهور متاخرین از فقها به استناد اطلاقات وعمومات ادله قصاص، قائل به ثبوت حق قصاص برای فرزند و برخی دیگر به استناد قیاس اولویت، حدیث نبوی، صحیحه محمد بن مسلم و عمومات ادله امر به احسان و مصاحبت به معروف با والدین، قائل به عدم ثبوت حق قصاص شد هاند. در این نوشتار با بررسی مستندات هر دو گروه و مناقشه در برخی، قول ثبوت حق قصاص برای فرزند ترجیح داده شده است.

خلاصه ماشینی:

مشهور متاخرین از فقها به استناد اطلاقات وعمومات ادله قصاص، قائل به ثبوت حق قصاص برای فرزند و برخی دیگر به استناد قیاس اولویت، حدیث نبوی، صحیحه محمد بن مسلم و عمومات ادله امر به احسان و مصاحبت به معروف با والدین، قائل به عدم ثبوت حق قصاص شده‌اند. » (28 : 232) عمده دلیل این گروه از فقهاء برای قصاص پدر توسط فرزند در چنین فرضی، عمومات و اطلاقات ادله قصاص است که در ادامه بررسی خواهد شد. مخالفین قصاص نیز چهار دلیل بر مدعای خویش اقامه کرده‌اند که عبارتند از: عمومات ادله امر به احسان ومصاحبت به معروف با والدین، روایت نبوی «لایقاد والد بولده»، صحیحه محمد بن مسلم و قیاس اولویت که به تفصیل بررسی می‌شوند. مخالفین ثبوت قصاص همچون شهید ثانی در مسالک قائل هستند که این حدیث شامل محل نزاع است از همین رو به استناد آن نمی‌توان پدر را قصاص کرد. اما موافقین قصاص می‌گویند این حدیث شامل محل نزاع نمی شود و فقط شامل جایی است که پدر فرزند خود را به قتل برساند. نقد دلیل: بیگانه بودن حدیث نبوی از محل نزاع مرحوم سبزواری ومرحوم صاحب جواهر قائل هستند که این حدیث از محل نزاع بیگانه است و فقط مربوط به جایی است که پدر فرزند خود را به قتل برساند که در این صورت پدر به سبب قتل فرزند قصاص نمی‌شود. » (فقه الصادق 26: 55) نقد دلیل: عام نبودن تعلیل صحیحه محمد بن مسلم موافقین قصاص همچون مرحوم سبزواری این دلیل را قبول ندارند و معتقدند که این روایت همانند حدیث نبوی از محل نزاع بیگانه است.