چکیده:
با توجه به جایگاه ممتاز شیخ صدوق در میان فقها و محدثین متقدم شیعه، تاکنون پژوهشهای بسیاری در خصوص ابعاد گوناگون حیات و فعالیتهای وی صورت گرفتهاست. با این همه هنوز برخی از وجوه زندگی صدوق در ابهام باقی ماندهاست. از جمله مواردی که با این رویکرد میتوان به بررسی آن پرداخت مسألهی شناسایی محل دقیق برقراری مجالس املاء شیخ صدوقاست. امری که از توجه به تعارض آراء پژوهشگران با یکدیگر در این زمینه و نیز تعارضِ این نظرات با دادههای موجود در متن کتاب امالی حاصل شدهاست.
برای پاسخ به پرسش اصلی این پژوهش، درخصوص محل برگزاری مجالس املاء شیخ صدوق، از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شدهاست. توجه به دادههای موجود در متن کتاب امالی، ساختار و محتوای این اثر، شرایط زمان املاء آن و سایر مستندات موجود؛ در نهایت این فرضیه را مورد تایید قرار میدهد که تمامی مجالس امالی شیخ صدوق از ابتدا در نیشابور برقرار شده و فقط چند مجلسِ مشخص او در طوس بودهاست.
خلاصه ماشینی:
توجه به داده های موجود در مـتن کتـاب امـالی ، سـاختار و محتوای این اثر، شرایط زمان املای آن و سایر مستندات موجود، در نهایت این فرضیه را مورد تأیید قرار داد که تمامی مجالس امالی شیخ صدوق از ابتدا در نیشابور برقرار شده و فقط چند مجلسِ مشـخص او در طوس بوده است .
با توجه به اهمیت این موضوع و تأمل در پژوهش های مختلفی که تاکنون به گونه ای بـه کتاب امالی و یا مجالس حدیث شیخ صدوق اشاره داشته اند، درمی یابیم که اختلاف نظـرهـای بسیاری دربارة محل برقراری مجالس املاء و گردآوری این کتاب وجود دارد و گاه به دلیـل ابهامات موجود، به سرعت از این مسئله عبور شده است .
(رجوع شود به تصویر صفحه) مسئلة مهمی که در اینجا باید مورد توجه قرار داد، آن است که دربارة این موضـوع هـیچ دادة مشخصی جز خود کتاب امالی وجود ندارد و تمامی نظرات فوق دربـارة تـاریخ و محـل برگزاری مجالس املاء شیخ صدوق ، بر مبنای داده های همین کتاب ارائه شده اند.
بنابراین تـا اینجا روشن است که این مجلس پس از بازگشت از مشهد امـلاء شـده اسـت ، امـا مشـخص نیست بازگشت به کجا؟ زیرا پیش از مجالسی که در مشهد تشکیل شده ، هیچ داده ای کـه بـه صورت مشخص محل برگزاری مجالس را بیان کند، ارائه نشده است .