چکیده:
نظامهای سیاسی ریاستی و پارلمانی و نیمه ریاستی ریشه در حق حاکمیت ملت و اراده عمومی جامعه داشته و از طریق تعادل قوا و مهار قدرت توسط قدرت بدنبال جلوگیری از تمرکز قدرت میباشد. هرچند تمام این نظامها مبتنی بر اراده ملت از طریق انتخابات میباشند اما در روش و ابزار تفاوتهایی با هم دارند. این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی درصدد پاسخ به این سئوال میباشد که آیا امکان تحقق نظام پارلمانی در جمهوری اسلامی ایران وجود دارد. یافتههای تحقیق بر آن است که تحقق آن با موانع ماهیتی و شکلی مواجه است. تفاوت ماهیتی آن به نظام سیاسی ایران که مبتنی بر آموزههای دینی است با نظامهای سیاسی غرب که مبتنی بر نگرش اومانیستی است برمی گردد و از طرف دیگر مشکل شکلی آن به مواردی چون فرهنگ سیاسی لازم، احزاب سیاسی قدرتمند، نظام انتخابات متناسب و موانع ساختاری در قانون اساسی برمیگردد فلذا امکان تحقق نظام پارلمانی در ایران وجود ندارد.
Presidential, parliamentary, and semi-presidential political systems are rooted in the sovereignty of the nation and the general will of the community and seek to prevent the concentration of power through the balance of power and the containment of power by the power. Although all of these systems are based on the will of the nation through elections, they differ in method and means. This descriptive-analytical study seeks to answer the question whether there is a possibility of a parliamentary system in the Islamic Republic of Iran. The findings of the study suggest that its realization is subject to obstacles of both nature and form. The essential difference is that the political system of Iran is based on religious teachings and the western political systems are based on humanistic attitudes.
خلاصه ماشینی:
3. خودمحوری و عدم پاسخگویی نظام ریاستی نظامی یک رکنی است که درآن رئیس کشور و رئیس دولت یکی است فلذا اختیارات قائم به شخص رئیس جمهور است و از طرف دیگر رئیس جمهوردرقبال اقدامات خود به مجلس پاسخگو نمیباشد وحتی مجلس حق برکناری وی راندارد از این جهت چنین نظامی مستعد هر گونه خود رایی است هر چند قوه مجریه پاسخگوی مردم میباشد اماراهکار خاصی برای چنین پاسخگوی مشخص نشده است (گرجی اندریانی، ۱۳۸۸، ۲۳۰).
بدیهی است در نظامهای پارلمانی چند حزبی عمدتا به دلیل عدم کسب اکثریت لازم توسط حزب واحد احزاب مجبور به تشکیل دولتهای ائتلافی میشوند و همین عامل باعث کاهش قدرت حزب واحد در پارلمان و دولت میگردد به طور کلی میتوان گفت در نظام پارلمانی، نقش و قدرت پارلمان زیاد میباشد و از جایگاه برتری برخوردار است.
در ایران ریاست دولت در مقابل پارلمان پاسخگو است و در صورت عدم پاسخگویی توسط پارلمان عزل میگردد درحالی که در نظام پارلمانی ریاست دولت در مقابل پارلمان پاسخگو بوده اما از طرف دیگر ریاست دولت نیز حق انحلال پارلمان را دارا میباشد که در ایران امکان انحلال پارلمان وجود ندارد.
البته باید توجه داشت که در ایران در کنار اختیارات رهبری، بحث پاسخگویی نیز مطرح بوده است و متناسب با وظایف و مسئولیتهای رهبری پاسخگویی نیز در قانون اساسی گنجانده شده است درحالی که در دیگر نظامهای پارلمانی و نیمه ریاستی و نیمه پارلمانی رئیس کشور موظف به پاسخگویی نیستند.