چکیده:
إنّ دعاء عرفة للإمام الحسین (ع) بوصفه نصّاً أدبیّاً یحظی بکثیر من الأسالیب البیانیّة والجمالیّة بأنواعها المتعدّدة کالتکرار. یحاول هذا المقال أن یبحث عن جزء من هذه الأسالیب فیتناول تقنیة التکرار التی تُعدّ نوعاً من الموسیقی الکلامیّة الداخلیّة للنصّ الأدبیّ وهی فی الحالة نفسها عنصر من عناصر الإیقاع، کما یتناول أنماط التکرار المختلفة؛ منها التکرار الاستهلالیّ، والبدایة، والبسیط، والتراکمیّ، والختامیّ، والدائریّ، واللازمة، والمؤکّد، والمتدرّج أو الهرمیّ، والمجاور. وتهدف هذه الدراسة إلی الکشف عن بعض خفایا هذا الدعاء وأسراره وحقائقه حتّی یتلذّذ به المتلقّی حینما یقبل علیه فیقرأه أکثر فأکثر. وسبب اختیار هذه التقنیة هو تلألؤ حضورها ولمعانها فی هذا الدعاء کنصّ مأثور وهی نفسها تقنیة فنّیّة قدیمة لم تفقد فاعلیّتها حتّی الآن وهی أیضاً کثیرة الاستخدام حالیّاً حیث یستخدمها الأدباء المحدثون فی آثارهم، ویتفنّنون فی أنماطها؛ فبدا لنا أنّه قد یفید القارئ إجراء هذه الأنماط فی دعاء عرفة. تمّ هذا البحث علی الأسلوب الوصفیّ - التحلیلیّ بالدراسة الداخلیّة للنصّ وحاول أن یأتی بما هو أنسب للنموذج وما هو أبین لعرض هذه التقنیة أو هو أکثر حضوراً فی هذا الدعاء. ولقد وُظّف التکرار توظیفاً موفّقاً جعل النصّ ذا مرونة حیث یمکن تطبیق التقنیات الأدبیّة الحدیثة علیه والّتی تُعتبر من میزات الأدب الحدیث کأنماط التکرار فی مسمّیاتها الجدیدة، مع أن الأدعیة المأثورة تندرج ضمن الأدب القدیم.
دعای عرفه امام حسین (ع) متنی ادبی است که از شیوههایی بیانی و زیباشناختی مانند تصویر و موسیقی در گونههای مختلفش مثل تکرار، بهرهمند است. هدف مقاله بررسی یکی از شیوههای بیانی یعنی تکنیک تکرار بوده که خود نوعی از موسیقی کلامی درونمتنی و یکی از ارکان تشکیلدهنده ضرباهنگ است؛ لذا درصدد است تا برخی از انواع این تکنیک مانند تکرار استهلالی، اغازین، ساده، تراکمی، پایانی، مدور، لازمه، موکد، تدریجی و مجاور را در دعای عرفه بکاود و بخشی از زوایای پنهان ان را بازشناسد تا مخاطب هنگام خواندن ان لذت بیشتری ببرد. علت انتخاب این موضوع، این است که تکنیک تکرار بیشتر از دیگر تکنیکها در این دعا به عنوان ادبیات قدیم، جلوهگر شده و نیز تکنیکی قدیمی است که مانند تکنیکی نو در بیشتر اثار ادیبان معاصر به گونههای مختلف به کار میرود. بنابراین به نظر رسید که میتوان این تکنیک متنوع را در دعای عرفه اجرا کرد. این پژوهش به شیوه توصیفی تحلیلی با تکیه بر کاوش درونمتنی انجام شده و تلاش کرده تا نمونههای مناسبتری که هدف این تکنیک را روشنتر کرده یا کاربرد بیشتری دارد، مورد توجه قرار دهد. بهکارگیری زیبای تکنیک تکرار در این دعا، متن را انعطافپذیر ساخته به گونهای که میتوان تکنیکهای جدید ادبی را که مشخصه ادبیات جدید است در ان پیاده کرد؛ گرچه دعاها خود در زمره ادبیات قدیم جای دارند.