چکیده:
سرآغاز مطالعه هر پدیده شناخت کامل و درک روابط آن با سایر پدیده های تاثیرگذار و تاثیرپذیراست. تولید رواناب و سیل تابع عوامل پیچیده ای می باشند. بنابراین مشخص کردن این عوامل و شناخت اثر آنها بر تولید رواناب یک حوضه، به برنامه ریزی های بهتر برای کاهش خسارات ناشی از رواناب و سیلاب در یک حوضه کمک می کند. عوامل مختلفی چون بهره برداری غیر اصولی انسان از طبیعت، ویژگی های فیزیکی و هیدرولوژیکی حوضه بر مؤلفه هایی نظیر روند تولید و تجمیع رواناب تأثیرگذار می باشند. تعیین عوامل مؤثر در این فرآیند، راهگشای دستیابی به مدل ها و روش های بهینه کاهش رواناب و رخداد سیل خواهد بود. هدف از این مطالعه شناخت عوامل و میزان تأثیرگذاری آنها بر تولید رواناب حوضه حصارک می باشد. بر این اساس میزان رواناب حوضه آبخیز با استفاده از روش SCS و مدل HEC- HMS اندازه گیری و مهم ترین عوامل تأثیرگذار در رواناب حوضه مورد مطالعه در پنج گروه شامل خصوصیات فیزیوگرافی (7 پارامتر)، زمین شناسی (3 پارامتر)، انواع رسوبات (3 پارامتر)، کاربری اراضی (7 پارامتر) و حداکثر بارندگی 24 ساعته و 21 متغیر مشخص گردید. لذا لایه ها و اطلاعات مورد نیاز شامل لایه های کاربری اراضی، زمین شناسی، حداکثر بارندگی 24 ساعته و ارتفاع رواناب برای هر کدام از زیرحوضه ها محاسبه شد. سپس اطلاعات جمع آوری شده پس از تبدیل و استاندارد شدن، با استفاده از تجزیه مؤلفههای اصلی اقدام به تعیین مؤثرترین عوامل و مناسب ترین رابطه آماری بین تولید رواناب و مشخصات حوضه آبخیز گردید. نتایج نشان داد که از بین عوامل مؤثر بر تولید رواناب حوضه آبخیز حصارک، دو عامل زمین شناسی و نوع کاربری اراضی در میزان تولید رواناب مؤثر است. و به دلیل تعداد زیاد متغیرها، این 2 عامل 100 درصد واریانس داده ها را توجیه می کنند.
The initial step of each phenomenon is complementary recognizing and understanding of its relationship with other effecting and affecting phenomena. Runoff yield and flood occurrence are affected by complex factors. Therefore, defining these factors recognizing their effect on the runoff generating in the catchment can help the better planning for decreasing losses of runoff and increasing the flood in the catchment. There are several factors that affecting runoff and flood generating such as non- fundamental the exploitation of nature by man, physical and hydrological properties of the catchment. Determining the effective factors may be useful to achieve optimal models and methods for champion and reducing runoff and flood. The aim of this study was to evaluate the influence of these factors on production runoff in Hesarak catchment. In view if this, runoff of the catchment were measured using SCS method and HEC- HMS model based on five groups variables including physiographic characteristics (seven parameters), geology (three parameters), sediment types (three parameters) , land use (seven parameters) and the maximum daily rainfall and twenty one parameters. So The required layers and informations includes layers of land use, geology, Maximum daily rainfall and runoff were calculated for each subbasin. Then The informations collected after transformed and standardized, The most effective factors were determined using principal component analysis. The results showed that geology and land use are the most effective factors on runoff yield in the study area.And due the large number of variables that 2 factors justified 100% of the data variance.
خلاصه ماشینی:
به این منظور میزان رواناب حوضة آبخیز با استفاده از روش SCS و مدل HEC- HMS برآورد و با استفاده از روشِ تجزیه مؤلفههای اصلی، عوامل مؤثر بر تولید رواناب تعیین گردید.
بدین ترتیب هدف از این مطالعه شناخت عوامل مؤثر بر تولید رواناب با استفاده از تکنیک آماری چندمتغیره تجزیه مولفههای اصلی در حوضة آبخیز حصارک، تهران میباشد.
برای تعیین حداكثر بارندگی24 ساعته زیرحوضهها از دادههای بارش روزانه 20 ایستگاه بارانسنجی و تبخیرسنجی واقع در مجاور حوضة آبخیز حصارک استفاده شده است (جدول 1) و حداكثر بارندگی24 ساعته طی دوره آماری (1379- 1392) برای هر ایستگاه مشخص و سپس مقادیر آنها از طریق روش IDW به کل حوضه تعمیم داده شد و متوسط بارش وزنی برای هر زیرحوضه محاسبه گردید (شکل 4).
(رجوع شود به تصوير صفحه) شکل 2- نقشه زمین شناسی منطقه مورد مطالعه (مأخذ: نگارندگان) (رجوع شود به تصوير صفحه) شکل 3- نقشه کاربری اراضی منطقه مورد مطالعه (مأخذ: سازمان جنگلها و مراتع استان تهران) (رجوع شود به تصوير صفحه) شکل 4- نقشه پراکنش مکانی حداکثر بارش 24 ساعته حوضة آبخیز حصارک با استفاده از روش IDW (مأخذ: نگارندگان) جدول 1- حداکثر بارندگی 24 ساعته (میلیمتر) در ایستگاههاي منتخب اطراف حوضه (دوره آماري 1379- 1392) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} تعیین عوامل مؤثر بر تولید رواناب تجزیه مؤلفههای اصلی میتواند به عنوان روشی در کاهش دادهها مورد استفاده قرار گیرد تا مجموعه دادههایی که شامل تعداد زیادی متغیر است به تعداد مناسب و معقول کاهش یابد (نصرتی، 1392: 63).