چکیده:
شناسائی رفتار و روند بارش به واسطه نقش بسیار مهمی که در ترسیم ویژگیهای اقلیمی و جغرافیایی هر مکان دارد، دارای جایگاه ویژهای در علوم طبیعی و مدیریت منابع آب دارد. در این پژوهش به منظور بررسی روند بارش، با استفاده از دادههای 9 ایستگاه بارانسنجی استان گلستان و در یک دورهی آماری 41 ساله، آزمون ناپارامتری من-کندال در دو مقیاس زمانی سالانه و فصلی بکارگرفته شد. جهت بررسی تغییرات بارش، ابتدا بارشهای منطقه پس از برازش با توزیعهای آماری مناسب، مقادیر بارش فرین استخراج گردید. بر اساس نتایج این پژوهش، در دوره مورد مطالعه بارش در مقیاس سالانه در اکثر ایستگاهها فاقد روند (ایستا) بوده است اما در فصل تابستان در بیشتر ایستگاهها، مقدار بارش روندی کاهشی داشته و تعداد روزهای با بارش سنگین روندی افزایشی داشته است. مقایسه الگوهای جوی برای روزهای با بارش سنگین و فراگیر، با میانگین الگوهای فشار منطقه نشان داد که نواحی شمال شرق کشور به لحاظ الگوهای فشار، تغییرات بیشتری نسبت به سایر مناطق کشور تجربه کردهاند و ماه جولای، بیشترین تغییر را داشته است. این تغییرات را میتوان علت اساسی تغییر در مقدار بارش و در عین حال افزایش تعداد روزهای با بارش سنگین دانست. بنابراین با توجه به وضعیت خشکسالی در کشور، پیشبینی میشود توام با تغییرات رژیم بارش منطقه، در آینده سیلابهای تابستانه در سطح استان گلستان تشدید شود.
Rainfall, as the most important climatology element is the most variable element and has a variety of area and time difference in different spatial-time scales. Due to the important role of precipitation in the determining physical and geographical characteristics of a region, the element has a significant importance in natural sciences. Considering the location of Iran in arid and semiarid regions of the world, changes in rainfall amounts in water resources management issues makes it even much more important. This study was conducted to examine the annual and summer rainfall trends using 9 rain gauge stations data in Golestan province and in a 41-year period (1971-2011). The non-parametric Mann-Kendall was tested in seasonal and annual time scales. Using statistical distributions, the days with heavy and widespread summer rainfall were selected and studied. According to the results, in the 41-year period, annual rainfall in most stations showed no descending or ascending trends (static) but in Bahlake Dashli station ascending trend was observed. Descending trend in summer rainfall amounts in most stations was observed while number of days with heavy summer rainfall was increasing. Using data geopotential levels of 500 and 850 hPa, omega 500 hPa, the average long-term geopotential 500 hPa and anomaly data from NOAA, synoptic patterns of the region of 41-year (2011-1970) and in the days with heavy and widespread rainfall were studied and compared. The results showed that the North East region of Iran, due to the changes in pressure patterns had experienced more changes than other parts of the country and July had the greatest changes amount in summer months. These changes lead to changes in rainfall amounts and increasing the number of days with heavy rainfalls.
خلاصه ماشینی:
بر اساس این پژوهش مشخص شد که بارش نواحی مختلف استان گلستان سازوکار متفاوتی داشته، به این صورت که بارش در خط ساحلی با همگرایی افقی رطوبت و گرما، و در دامنههای شمالی البرز در اثر صعود واداشتی رخ داده و از نظر سیستمهای فشاری، نفوذ زبانه پرفشار بر روی دریای خزر و وجود امواج کم دامنه در تراز میانی و همچنین وجود رشتهکوه البرز شرایط را برای بارشهای سیلآسا در فصل تابستان در منطقه ایجاد کرده است.
جهانبخش اصل و همکاران (1390) نیز با تحلیل روند تغییرات بارشهای سالانه حوضهی سفید رود با استفاده از روش آماری من-کندال به این نتیجه رسیدند که در ایستگاههای خلخال و بیجار روند معنیدار بوده ولی در ایستگاههای رشت و زنجان هیچ روند معنی داری مشاهده نشده است.
سهرابی و همکاران (1388) تغییر بارش در استان همدان را توسط روش من-کندال مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیدند که در سه ایستگاه آغاجانبلاغی، تویسرکان و نهاوند روند معنیدار افزایشی وجود داشته و در سایر ایستگاهها اغلب حالت ایستا بوده است.
دادهها و روش تحقیق در این پژوهش جهت بررسی روند بارش از دادههای 9 ایستگاه بارانسنجی استان که به ترتیب عبارتند از ایستگاههای مراوه تپه، ارازکوسه، تمر، بهلکهداشلی، هوتن، سد گرگان، جفاکنده، غفارحاجی و فاضلآباد در دوره آماری 41 ساله (1390-1350) استفاده شده است.
مطالعه آزمون من-کندال بر روی دادههای سالانه نشان میدهد که روند بارش در ایستگاههای ارازکوسه، غفارحاجی، فاضلآباد و جفاکنده منفی بوده و طبق نمودارهای ترسیم شده در بیشتر ایستگاهها تغییرات ناگهانی و از نوع کاهشی بوده است.