چکیده:
وقف بهعنوان یکی از احکام الهی به واسطه حمایت در ایجاد نهادهای آموزشی و مدارس، پشتوانهای جهت شکوفایی و تقویت فرهنگ اسلامی بوده است. این سنت پسندیده بهعنوان یک منبع مستمر مالی و پشتوانه مردمی جهت تداوم و پابرجایی مراکز آموزشی برای تربیت طلاب و دانش پژوهان همه اقشار جامعه بوده است. این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی و برپایه اسناد وقفی و منابع کتابخانهای صورت پذیرفته است، در صدد است تا با بررسی و تحلیل اسناد موقوفات حاج عبدالعلیخان تأثیر وقف را در ایجاد مدارس و در نهایت شکوفایی فرهنگی و آموزشی بیرجند تبیین نماید. نتایج پژوهش نشان میدهد که یکی از دغدغههای مردم و حتی حاکمان وقت بیرجند، نبود نهادهای آموزشی و نگرانی از عقبماندگی فرهنگی بوده است که واقف (حاجعبدالعلیخان) با نکتهسنجیهای دقیق، علاوه بر حل مشکل مکان جهت برگزاری کلاسها، به هزینه طلاب، لباس و کتاب آنها نیز توجه کرده و با وقف رقبات متعدد (اموال و املاک) بر مرکز آموزشی و فرهنگی موقوفۀ خود که شامل مجموعه مسجد، مدرسه علمیه، حسینیه و آبانبار بوده، الگویی از تأسیس مراکز آموزشی و فرهنگی را برای شهر بیرجند ایجاد نموده است.
Devotion, as one of the divine commandments, has been a support for the flourishing and strengthening of Islamic culture due to its support for the establishment of educational institutions and schools. This good tradition has been a constant source of funding and popular support for the continuity and sustainability of educational centers for the education of students and scholars of all walks of life. This research done by descriptive-analytical method and based on endowment documents and library resources, seeks to examine and analyze the endowment documents of Hajj Abdul Ali Khan to explain the effect of endowment on school creation and ultimately cultural and educational prosperity of Birjand. The results show that one of the concerns of the people and even the rulers of Birjand at the time was the lack of educational institutions and concerns about cultural backwardness. The students also paid attention to the cost of their clothes and books, and by dedicating various competitions (property and real estate) to their endowed educational and cultural center, which includes a mosque complex, a seminary, Hosseinieh and Abanbar, a model of establishing educational and cultural centers for this city has created.
خلاصه ماشینی:
کارکردهای آموزشی موقوفه حاجعبدالعلیخان در شهر بیرجند مرضیه فاریابی 1 مفید شاطری 2 تاریخ دریافت: 29/9/1398 سال چهاردهم، شماره اول، پاییز 1398 تاریخ پذیرش: 5/11/1398 شماره صفحه: 75-93 چکیده وقف بهعنوان یکی از احکام الهی به واسطه حمایت در ایجاد نهادهای آموزشی و مدارس، پشتوانهای جهت شکوفایی و تقویت فرهنگ اسلامی بوده است.
این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی و برپایه اسناد وقفی و منابع کتابخانهای صورت پذیرفته است، در صدد است تا با بررسی و تحلیل اسناد موقوفات حاج عبدالعلیخان تأثیر وقف را در ایجاد مدارس و در نهایت شکوفایی فرهنگی و آموزشی بیرجند تبیین نماید.
نتایج پژوهش نشان میدهد که یکی از دغدغههای مردم و حتی حاکمان وقت بیرجند، نبود نهادهای آموزشی و نگرانی از عقبماندگی فرهنگی بوده است که واقف (حاجعبدالعلیخان) با نکتهسنجیهای دقیق، علاوه بر حل مشکل مکان جهت برگزاری کلاسها، به هزینه طلاب، لباس و کتاب آنها نیز توجه کرده و با وقف رقبات متعدد (اموال و املاک) بر مرکز آموزشی و فرهنگی موقوفۀ خود که شامل مجموعه مسجد، مدرسه علمیه، حسینیه و آبانبار بوده، الگویی از تأسیس دانشآموخته کارشناسی ارشد باستانشناسی دانشگاه بیرجند، نویسنده مسؤول faryabi1991@yahoo.
واژگان کلیدی: وقف، آموزش و پرورش، بیرجند، مدرسه حاجعبدالعلیخان مقدمه توجه ویژه به وقف در زمینه آموزش و پرورش یکی از مهمترین و کهنترین ثمرات و کارکردهای آن است که علاوه بر جنبه کالبدی آن (تأسیس نهادهای آموزشی مانند مدارس یا کتابخانهها)، واقفان و بزرگان شهر اموال غیرمنقولی را نیز جهت نگهداری این نهادها وقف میکردند.