چکیده:
مفاهیم اخلاقی در فلسفه اخلاق، به مفاهیم ارزشی و مفاهیم الزامی تقسیم میشوند. مراد از مفاهیم الزامِ اخلاقی در این تحقیق، مفهوم «باید» و مفهوم «نباید» اخلاقی میباشد. این پژوهش در صدد است تا با روش توصیفیتحلیلی، مشخص نماید، چگونه و با چه اسلوبی میتوان این دو مفهوم اخلاقی را از میان آیات قرآن استنباط و استخراج کرد. از آنجا که مفاهیم الزام اخلاقی پرکاربردترین مفاهیم اخلاقی در قرآن است و از سوی دیگر، بدون شناخت اسلوبهایِ بیانِ مفاهیم اخلاقی، شناخت و بهرهمندی از آموزههای اخلاقی قرآن به شیوه علمی میسور نیست و از سوی سوم، با توجه به کمبود پژوهشهایِ ناظر به روش، ضروری است این مفاهیم بررسی شوند. در این کوشش، نشان داده شد، بایدهای اخلاقی قرآن را با چهار اسلوبِ «اوامر و طلبها»، «تکالیف و مسئولیتها»، «توصیهها و سفارشها» و «تشویقها و ترغیبها» و نبایدهای اخلاقی قرآن را نیز با چهار شیوه «نواهی و منعها»، «تهدیدها و هشدارها»، «توبیخها و سرزنشها»، و «اظهار تعجبها و اظهار پشیمانیها» میتوان به دست آورد.
Ethical concepts are divided into value concepts and obligation concepts in the philosophy of ethics. Ethical obligation concepts refer to the concepts of ethical “dos” and “don’ts” in this research work. This study seeks to find out how and with which method these two ethical concepts can be inferred and extracted from the verses of the Quran using the descriptive-analytical method. Since ethical obligation concepts are among the most widely used ethical concepts in the Quran, and , on the other hand, without knowing the ways of expressing ethical concepts, it is not possible to know and benefit from the moral teachings of the Quran in a scientific way, and since there is a lack of method-oriented research in this field, these concepts need to be examined. The findings of this endeavor revealed that the ethical “dos” of the Quran are expressed in the four styles of “orders and demands”, “duties and responsibilities”, “advice and recommendations” and “encouragements and persuasions”, and the ethical “don’ts” of the Quran are expressed in the four styles of “restraints and prohibitions”, “threats and warnings”, “reprimands and rebukes” and “expressions of surprise and remorse”.
خلاصه ماشینی:
در زمينۀ مفاهيم اخلاقي به ويژه مفاهيم الزام اخلاقي که يکي از مباحث مهم فلسـفۀ اخـلاق است ، مباحث مختلفي ماننـد معناشناسـيِ مفـاهيم اخلاقـي و الـزام اخلاقـي ، هسـتي شناسـي ، معرفت شناسي و بحث منطقي در بارة مفاهيم اخلاقـي و الـزام اخلاقـي قابـل طـرح اسـت کـه تحقيقات زيادي نيز از سوي فلاسفۀ اخلاق و انديشمندان اسلامي و غيراسلامي صـورت گرفتـه است (نکـ : ايزوتسو، مفاهيم اخلاقيديني در قران مجيد؛ جوادي آملي ، مبادي اخـلاق و فلسـفه حقوق بشر؛ مصباح يزدي، نقد و بررسي مکاتب اخلاقي و فلسفۀ اخلاق ؛ احمدي ، بايد اخلاقـي از ديدگاه انديشمندان معاصر اسلامي؛ جوادي، مسئلۀ بايـد و هسـت ) امـا در زمينـۀ روش هـا و اسلوب هاي بيان الزام اخلاقي در قرآن تحقيقات چنداني انجام نشده است ١ کـه جـاي خـالي آن ١.
در قـرآن ، بـا اسـلوب هـاي مختلفـي ايـن تهديدات صورت گرفته است ؛ گاهي با استفاده از فعل امر گاهي با ادات استفهام و گاهي از ظاهر برخي آيات اين تهديد معلوم ميشود.
و همين طور بنا بر برخي ديدگاه ها (سيوطي ، ٢٥٤/٢) يکي از نمونه هاي استفهام انکـار توبيخي آيۀ «ألمْ يأْنِ لِلّذين آمنُوا أنْ تخْشع قُلُوُبهُمْ لِذِکْرِ اللّـهِ » (الحديـد، ١٦) اسـت کـه از عتاب و سرزنشي که در اين آيه به کار رفته ، معلوم ميشود نرم نشدن و خاشع نشـدن قلـوب مؤمنان در برابر ياد خداوند، کار نادرست و ناپسندي است که «نبايد» انجام بگيرد.