چکیده:
نظریههای اقتصادی را میتوان با تناسب سه گستره توزیع، تولید و مصرف به سه گروه تقسیم نمود. در این میان نظریات توزیع از آن جهت که با عدالت اقتصادی رابطه تنگاتنگی دارند، از جایگاه و اهمیت خاصی برخوردارند. نظامهای اقتصادی از جهت شدت و قوت پرداختنشان به نظریات توزیع قابل تقسیم میباشند. در نظام سرمایهداری، نظریات توزیع در کنار نظریات تولید و مصرف از قوت کمتری برخوردارند. در اقتصاد اسلامی به دلیل اهمیت داشتن عدالت اقتصادی، نظریه توزیع از همان ابتدا مورد بحث قرار گرفته است. میتوان پیشآهنگ این امر را کتاب اقتصادنا معرفی کرد.
این مقاله در صدد پاسخ به این پرسش است که اقتصاد چگونه میتواند از تخصیص و توزیع کارآمد منابع (طبیعی ـ انسانی) و درآمد برخوردار باشد؟ به عبارت دیگر در اقتصاد اسلامی تخصیص و توزیع منابع (طبیعی ـ انسانی) و درآمد بر اساس چه معیار یا معیارهایی صورت میپذیرد؟ هندسه حاکم بر این معیارها چگونه است؟
روشی که در بیان این نظریه پیموده شده است، پرداختن به معیارهای توزیعی و طبقهبندی کردن آنهاست. در واقع در این روش، هر نظریه توزیع میبایست به معرفی معیارهای توزیعی مورد نظر خود پرداخته و به صورت منطقی، رابطه بین آنها را روشن سازد. در نظریه توزیع از دیدگاه قرآن کریم، پنج معیار توزیعی نقشآفرین هستند. اولین معیار که میتوان از آن به عنوان اصلیترین معیار عمومی توزیع یاد کرد، کاهش نابرابری در درآمد است. چهار معیار دیگر یعنی: نیاز واقعی ضروری، کار مباشری، نیاز واقعی متوسط شخصی (در حد کفاف و شأن) و نیاز واقعی متوسط دیگران (در حد کفاف و شأن)، معیارهای اختصاصی میباشند.
Economic theories can be divided into three groups according to the three scope of distribution, production and consumption. In this regard, distribution theories are of special importance because they are closely related to economic justice. Economic systems can be divided into distributional theories in terms of their intensity and strength of their payment. In the capitalist system, theories of distribution, along with theories of production and consumption, are less powerful. In Islamic economics, because of the importance of economic justice, the theory of distribution has been debated from the beginning. The premise of this can be described in the books of economic. This article is going to answer the question, how can the economy have the efficient allocation and distribution of resources (natural-human) and income? In other words, in Islamic economics, according to what criteria or cases are the allocation and distribution of resources (natural-human) and income? What is the geometry governing these criteria? The way in which this theory is expressed is to address the distribution criteria and classify them. In fact, in this method, each distribution theory must introduce its own distribution criteria and logically clarify the relationship between them. From the perspective of the Holy Quran, five distribution criteria play a role in the theory of distribution. The first criterion that can be considered as the main general criterion of distribution is the reduction of income inequality. The other four criteria are: the actual necessary need, the supervisory/directory job, the actual average personal need (to the extent of adequacy and dignity), and the actual average need of others (to the extent of adequacy and dignity) are specific criteria.
خلاصه ماشینی:
این مقاله در صدد پاسخ به این پرسش است که اقتصاد چگونه میتواند از تخصیص و توزیع کارآمد منابع (طبیعی ـ انسانی) و درآمد برخوردار باشد؟ به عبارت دیگر در اقتصاد اسلامی تخصیص و توزیع منابع (طبیعی ـ انسانی) و درآمد بر اساس چه معیار یا معیارهایی صورت میپذیرد؟ هندسه حاکم بر این معیارها چگونه است؟روشی که در بیان این نظریه پیموده شده است، پرداختن به معیارهای توزیعی و طبقهبندی کردن آنهاست.
بدینترتیب میتوان گفت نظریه توزیع در صدد پاسخ به این پرسش است که تخصیص و تقسیم متوازن ثروتهای طبیعی و درآمدهای اقتصادی بین افراد جامعه چگونه باید صورت پذیرد؟ یکی از عناصری که در مورد نظریه توزیع دارای اهمیت است، مالکیت میباشد.
البته میتوان پیشبینی نمود که با توجه به اصولِ آزادی مطلق، رقابت، انگیزه نفع شخصی، عدم دخالت یا کمترین دخالت دولت و مالکیت خصوصی، که نظام اقتصاد سرمایهداری مبتنی بر آن است، و نیز با توجه به اشباعناپذیری انسان در جذب امکانات، در مرحله توزیع اولیه امکانات طبیعی، نمیتوان از این نظام نتایجی را انتظار داشت که با عدالت سازگارتر و از تبعیض و ظلم دورتر باشد.
از جمله تحقیقاتی که در این زمینه صورت گرفته است، پایاننامهای تحت عنوان «تحلیل مبانی معیارهای توزیع درآمد در نظریههای اقتصادی با نگرش اسلامی» از مصطفی رزاقی به راهنمایی یداللّٰه دادگر است که مطابق آنچه در آن مطرح شده است، به هندسه خاصی برای معیارهای عدالت نپرداخته است.
یکی از احکام سلبی که درباره توزیع قبل از تولید وجود دارد و بر اهمیت معیار رفع نیاز واقعی ضروری در این مرحله دلالت دارد، تحریم حما یا پرهیز از نگهداری محل حفاظت شده خصوصی (حصارکشی) است.