چکیده:
الفاظ و معانی احادیث به صورتهای گوناگون در زندگی مسلمانان، رفتار، گفتار و کردار آنان تأثیر داشتهاست. یکی از بارزترین موارد این تأثیر سرودههای شاعران است. نظامی نیز یکی از شاعران بزرگی است که از علوم مختلف زمان خود بهرهمند بوده و مضامین عالی قرآن و حدیث به اشکال مختلف در آثار او راه یافته است. شعر او هم از نظر صورت و هم از نظر معنا در اوج هنر شعری است. نظامی برای تبیین مفاهیم دینی و اخلاقی مورد نظرش در اشعار خود به وفور از آیات و احادیث بهره گرفته است. در این پژوهش گونههای مختلف اثرپذیری از حدیث در شعر نظامی به شیوة توصیفی ـ تحلیلی بررسی شده است. از میان انواع مختلف شیوههای اثرپذیری، اثرپذیری ساختاری ـ سبکی و اثرپذیری شیوهای در آثار نظامی دیده نمیشود و اثرپذیری واژگانی و الهامی-بنیادی بیشترین کاربرد را در اشعار او داشته است.
Hadith words and meanings have influenced lives, manners, speech and behaviors of the Muslims. One of the most noticeable of these effects is poets’ works. Nezami is considered as one of the most celebrated poets who has benefitted from the various sciences of his era and whose works have been influenced by the grand Quranic notions as well as Hadith in various ways. His poems are at the apex of poetic art in terms of both structure and meaningfulness. Nezami has made use of Quranic verses and hadith to convey his religious and moral perspectives. This study represents various effectiveness from hadith in Nezami’s poems with a descriptive-analytical approach. Amongst different types of effectiveness, structural-stylistic and methodical effectiveness are not seen in Nezami’s works. Nevertheless, lexical and inspirational-fundamental effectiveness are widely common in his poems.
خلاصه ماشینی:
آیات قرآن و احادیث معصومان نیز همواره با امور مادی و معنوی ایرانیان درآمیخته و در عادات و اخلاق، گفتار و نوشتارشان اثر گذاشته است؛ تا جاییکه درک مفهوم بسیاری از اشعار بدون آشنایی قبلی با مضامین قرآنی و روایات دشوار به نظر میرسد؛ لذا وابستگی آثار شاعران و نویسندگان به این دو منبع آسمانی و آمیختگی مفاهیم آنان با یکدیگر امری اجتنابناپذیر است.
این پژوهش پس از بیان پیشینه و معرّفی شعر و سبک نظامی به توضیح شیوهها و گونههای اثرپذیری از قرآن و حدیث میپردازد و برای هرکدام از شیوهها فقط احادیث به کار رفته در خمسة نظامی را مورد بررسی قرار داده و نمونههایی ذکر میشود.
در خسرو و شیرین نیز به این مفهوم و حدیث «اَلموتُ ریحانَة المُومن»(سیوطی، 1373: 1/128) اشاره کرده است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (نظامی گنجوی، 1378: 443) ج- برآیندسازی در این شیوه واژه یا ترکیبی بیآنکه خود به صورت واژه یا ترکیب در حدیث آمده باشد، بر پایة مضمون آیه، حدیث یا داستانی قرآنی - حدیثی ساخته میشود، به دیگر سخن، چنین واژه یا ترکیبی برآیند و فرآوردهای است از آیه یا حدیث (راستگو، 1376: 18).
در ابیات فوق بافت حدیث به هم ریخته و مفهوم آن در ابیات تحلیل شده است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (نظامی گنجوی، 1372: 159) 3-2-2- اثرپذیری گزارشی در اثرپذیری گزارشی، گوینده مضمون آیه یا حدیثی را به دو شیوة ترجمه یا تفسیر به پارسی گزارش میکند.
این بیت نیز به حدیث «لولاک» اشاره دارد: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (نظامی گنجوی، 1372 : 199) اشاره به فرمایش پیامبر(ص) که فرمودند: «اَلفَقرُ فَخری وَ بِه افتَخَر»، فقر فخر من است و به آن مینازم.