چکیده:
یکی از کتابهای انتشاریافته در حوزۀ تاریخ صدر اسلام اوضاع اجتماعیـ اقتصادی موالی در صدر اسلام جمال جوده است که حساسترین مقاطع تاریخی، یعنی صدر اسلام، و موضوع بحثبرانگیزِ برخورد امویان با موالی را مورد مطالعه و بررسی قرار داده است. با درنظرگرفتن اهمیت مقطع تاریخی و موضوع، این کتاب بهدلیل نارساییهای متعدد، ازجمله فقدان نوآوری، ناهماهنگی عنوان و محتوا، نبود نتیجه در پایان، بهرهنبردن از منابع جامع و لازم، بهکارنگرفتنِ تحقیقات جدید، و رعایتنکردن موازین علمی در بیطرفی و حتی نگارش هدفمند، از نیل به تبیین و توصیف و تشریح مناسب اوضاع اجتماعی ـ اقتصادی موالی در صدر اسلام ناکام مانده است. کتاب پیشگفتهشده در این مقاله با روش انتقادی ـ استدلالی، در حوزۀ مطالعات کتابخانهای، بهدور از هرنوع تعصبات و با رعایت انصاف مورد نقد و بررسی قرار گرفته و مواردی از آن به تحقیق و تفصیل بیان شده است.
One of the books published on the history of early Islamic era is by Jamal Jawdah "Socioeconomic situation of Malaali at the Beginning of Islam". This book deals with the critical ear of early Islam and treats the clash of the Omavids with the Malaali. This book has a number of shortcomings such as lack of innovation, lack of organization, having no definite conclusion, lack of proper sources, disregarding modern methods of research, etc. These drawbacks have embattled the writer and he has not been successful in explaining the socio – economic conditions of Malaali in early Islam. This paper employs logical – critical methods and in an unbiased manner deals with this book, and on the basis of library methods criticize this book and expounds some aspects of it.
خلاصه ماشینی:
از مجموع ٢٣١ صفحۀ رقعـی ایـن اثـر، فقـط ٣٤ صـفحۀ آن را بـه بررسـی «اوضـاع اقتصادی» موالی اختصاص داده ، درحالیکه برخی از مطالب این بخش بـه حـوزٔە اجتمـاعی مرتبط است و ٧٠ صفحۀ آن «اوضاع اجتماعی» موالی را بررسی کرده اسـت ؛ یعنـی دوبرابـر بیش تر از بحث «اوضاع اقتصادی» است که میتواند بیان گر این واقعیت باشد: الف ) بیش ترین انتقادها به امویان متوجه برخورد و تبعـیض نـژادی امویـان بـا مـوالی در حوزٔە اجتماعی بوده است که وی در این حوزه بیش تر متمرکز شده است تا بتوانـد مخالفـان اندیشۀ خود را قانع کند؛ ب ) علت کم توجهی مؤلف به مباحث اقتصادی موالی در این کتاب ، همان گونه کـه خـود و حتی الدوری در تقریظ بیان داشتند، برای این بود که القا کند: «وضع اقتصادی آنان خـوب ، بلکه بهتر از وضع عرب بوده است » (جوده ١٣٨٣: ١٤٨).
٥. ٤ مبانی و پیش فرض ها درمورد میزان مطابقت محتوای علمی اثر (به خصوص ) با مبـانی و اصـول دینـی و اسـلامی، میتوان گفت ازآن جاییکه در اندیشۀ اسلامی توجیه عملکرد حکومتِ ظلم و جور بـه نـوعی تعاون بر اثم و هم راهی با آنان تلقی می شود، بنابراین ، برخی از مطالب کتاب بـا مبـانی دینـی سازگاری ندارد؛ زیرا موضع گیریهای نویسنده در سراسر کتاب دفاع از عملکـرد امویـان در مواجهه با مـوالی بـوده و اظهـارات صـریحی را در ضـرورت بـازنگری باورهـای مورخـان معاصر، که همگی معتقدند: «موالی در ارتش بنی امیه شرکت نداشته اند و اجازٔە ثبت نـام آنـان در دیوان لشکر داده نمیشده و یا عرب به آنان عطـایی نمـیداده اسـت »، بیـان کـرده اسـت (جوده ١٣٨٣: ١٤٦) یا در مقدمه میگوید: «نتایج این بحث مرا به بـازنگری در تـاریخ صـدر اسلام فرامیخواند» (همان : ١٨) یا میگویـد: «ایـن پـژوهش بـه نتـایجی رسـیده اسـت کـه ضرورتاً ما را به بازنگری در بسیاری از دیدگاه هایی که پژوهش گران قبلـی بـه آن هـا دسـت یافته اند وامیدارد».