چکیده:
برخی از عالمان دوران غیبت صغری در کنار انتقال معارف اهل بیت علیهم السّلام در قالب بیان روایات و آثار گذشتگان، درنهاد وکالت نیز نقش آفرینی میکردند، که از آنان میتوان از محمد بن همام اسکافی نام برد. این نوشتار با روش توصیفی – تحلیلی در صدد واکاوی جایگاه و نقش محمد بن همام در نهاد وکالت است. این جستار با بررسی و کاوش در منابع حدیثی و تاریخی، اثبات میکند که محمد بن همام از اعضای نهاد وکالت در دوره وکیل دوم وسوم بوده و مدتی سرپرستی نهاد وکالت را نیز برعهده داشته است. همچنین در این نوشتار با بررسی نقش وی در نهاد وکالت، اشاره خواهد شد که وی در تثبیت وکالت محمد بن عثمان و حسین بن روح و در مقابله با مدعیان دروغین و وکیلان منحرف خصوصا شلمغانی نقش بسزایی داشته است و از راهبرد تقیه برای پنهان داشتن نام ومکان امام دوازدهم علیه السّلام بهره برده است.
خلاصه ماشینی:
گفتنی است در سال های اخیر در این زمینه آثار اندکی نگاشته شدم است که میتوان گفت مفصل ترین آنانو مقاله »بررسی عملکرد نهاد وکالت در دوران اختفا و زندان حسین بن روح نوبختی«و اثر مجید احمدی کچایی و محمد مهدی صمصامی است ؛ اما / خلا موجود در اثر مذکورو بررسی نشدن جایگام و نقش ابن همام در نهاد وکالت در تمامی دوران غیبت صغرا است و درواقع برهه ای از زمانو یعنی دوران اختفا و زندان ابن روح را مورد توجه قرار دادم و بیش تر به نقش ابن همام در مقابله با شلمغانی تمرکز دارد.
منابع تاریخی چهار نفر را به عنوان وکیلان اصلی معرفی کردم اند که سایر وکلا به عنوان دستیاران / این وکلاو فعالیت های خود را تحت نیر آنان انجام میدادند!٥ گفتنی است برخی از محققان معاصر براین باورند که نهاد وکالت امامیه ساختاری هرمی داشته است ؛ بدان معنا که در مرتبه بعد از وکلای اصلی یا ارشدو وکلای نواحی و وکلای محلی قرار داشتند.
٢ همانطور که گفته شد درآخرین لحیات عمر محمد بن عثمانو ابن همام به همراهی جمعی دیگر که در دو گزارش از آنان با عنوان »وجوم شیعه « معرفی شدم اندو به عنوان شاهد بر وکالت وکیل سوم - حسین بن روح نوبختی- نزد عمری حضور داشته است .
محمد بن همام به عنوان یکی از اعضای نهاد وکالت و جانشین ابن روح در مقابله با این جریانات انحرافیو نقش قابل توجه ای داشته است .