چکیده:
منظومۀ ناهید و اختر سرودۀ «اچهی صاحب» از آثار غنایی قرن دوازدهم در شبهقاره است. در این پژوهش با استفاده از نسخهای کامل از این مثنوی که در کتابخانۀ آستان قدس رضوی به دست آمده، با رویکرد توصیفیتحلیلی، ضمن معرفی نسخه و پدیدآورندۀ آن، به تحلیل ویژگیهای ساختاری منظومه نیز پرداخته شده است. بررسی این منظومه نشان میدهد که «تشبیه» مهمترین نقش را در ساختار ادبی و هنری این اثر بر عهده دارد. موسیقیِ ملایمِ شعر و تناسبهای هجاییِ بحر هزج، وفور تکرار و توازن واژگانی، همچنین استفاده از لحن عاطفی و غمانگیز در کلامِ شعر، مهمترین نمودهای زبان غنایی این منظومه به شمار میروند. شاعر جهتگیریِ پیام را به سمت درونیات عاطفی خویش قرار داده و گزارش داستان را به تأخیر انداخته است؛ این عامل سبب شده که روایت داستان تحتتأثیر زبان غنایی قرار گیرد و جنبههای عاطفی و احساسی بر جنبۀ روایی آن غلبه یابد.
خلاصه ماشینی:
فراوانی تکرار به ویژه «تکرار واژه و عبارت » به صورت التـزام و اعـاده در محـور افقـی و عمودی و همچنین «تکرار صامت و مصوت های پیدرپی»، بارزترین ویژگی موسیقایی ایـن منظومه است ؛ تکرار پیاپی برخی واژه ها و صامت و مصوت هـا در محـور همنشـینی کـلام ، نوعی توازنِ واژگانی و آوایی ایجاد میکند که علاوه بر تقویتِ موسیقی شعر، سبب تـداعی حالات و احساسات درونی شاعر میشود؛ برای مثال در ابیات ذیل ، تکرار عبـارتِ «هـزاران حیف » به همراه تکرار آوای بلند «آ» و صامت «ه » و «ح »، بـه وضـوح ، صـدای آه و حسـرت شاعر را به گوش مخاطب میرساند: هزاران حیـف کـان محبـوب جـانی کنــد زیــن خــاک رو دامــن فشــانی هــزاران حیــف کــان نیکوشــمایل مـــرا افکنـــد در گـــرداب هایـــل هزاران حیف کـاین غـارتگر هـوش شـــود از دیـــدٔە مشـــتاق روپـــوش (اچهی صاحب ، ١٨٣٧: ٨٦ ب ) و در ابیات : چه نازک؟ همچو کوکب در سحرگاه چه نـازک؟ چـون سـها در پرتـو مـاه چه نازک؟ چون خیـال تـازه گویـان چــه نــازک؟ گــرد خــط ماهرویــان (همان : ٨٦ الف ) ب .
موسیقی ملایمِ شعر و تناسب های هجایی بحر هزج ، همچنین استفاده از لحن عاطفی و غم انگیز در کلام ، مهم تـرین نمودهـای زبـان غنـایی ایـن منظومه به شمار میروند؛ تکـرار پیـاپی برخـی واژه هـا و صـامت و مصـوت هـا در محـور همنشینی کلام ، نوعی توازنِ واژگانی و آوایی در شـعر ایجـاد کـرده کـه عـلاوه بـر تقویـتِ موسیقی شعر، سبب تداعی حالات و احساسات درونی شاعر شده است .