چکیده:
این پژوهش با هدف کشف روش هایی صورت گرفته است که خداوند متعال و اهل بیت(ع) به منظور ترک متعلقات نواهی دینی توسط مخاطبان خویش، از آن ها بهره می بردند. تحلیل هریک از این شیوه ها می تواند الگویی را ارائه نموده تا بتوان از شیوه های ذکر شده در محیط های مختلف و در جهت تغییر و حذف انواع رفتارهای نامطلوب استفاده نمود. به همین منظور با روش توصیفی – تحلیلی، گزاره های موجود در منابع اسلامی که بر حذف یک رفتار دلالت داشته مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت، پنج شیوه تضعیف انگیزه استنباط گردیده است. یافته های پژوهش نشان داده است که در منابع اسلامی، روش هایی مانند «مقایسه»، «حیاء»، «تصور رفتار نامطلوب با خود»، «عاقبت نگری» و «تصور آینده حسرت آمیز» به عنوان شیوه های تضعیف انگیزه رفتار نامطلوب بکار رفته اند که هریک از طریق مؤلفه «شناخت» به عنوان حلقه واسط، اثر انگیزشی خود را ایجاد و سپس تغییر رفتار را به دنبال خواهند داشت. همچنین با توجه به استفاده از روش های مختلف کاهنده انگیزش از جانب خداوند متعال می توان نتیجه گرفت که خداوندی که آگاه ترین اشخاص به خصائص روانی انسان هاست، از این شرایط روانشناختی در جهت پذیرش راحت تر مناهی دینی بهره برده و بر مبنای آنها، روش هایی متعددی نیز اتخاذ نمود.
خلاصه ماشینی:
البته هنگامی که هدف دستورات الهی و اهل بیت (ع )، روشن نمودن مسیر هدایت انسانها به سوی سعادت دانسته شود، و از سویی دیگر این مبنا پذیرفته شود که خالق انسان ها داناترین اشخاص به ویژگیها و ابعاد روانی آدمی است ، این انتظار خواهد رفت که حداقل بخشی از نواهی او در انجام معاصی با روش های انگیزشی همراه بوده تا با ورود به ناحیه انگیزشی مخاطب خویش ، انگیزه انجام آن معصیت را در او تضعیف نماید به عنوان نمونه یکی از شناخته شده ترین این روش ها، بیان کیفرهای اخروی در کنار نواهی پروردگار است که در بیان امام صادق (ع ) میتواند سبب بیرغبتی در انجام بدیها گردد (ابن بابویه ، ١٣٩٨: ٤٠٣)١ و یا مشاهده میشود که در سیر تحریم خمر در قرآن کریم ، خداوند متعال ، منافع و مضرات خمر را با یکدیگر .
از سویی دیگر، یکی از مسائل مهم در حوزه های اخلاقی این است که در موارد متعددی، والدین در ارتباط با فرزندان خود و نیز مبلغان دین ، مشاوران و مربیان در برخورد با مخاطبان و مراجعان خویش با چالش اساسی حذف و تغییر رفتارهای نامطلوب روبرو هستند که نمیتواند به دلیل عوامل خارج از مخاطب باشد بلکه هنوز انگیزه ترک آن رفتار در او ایجاد نشده و یا انگیزه های منفی و تمایلات درونی مانع کنارگذاشتن آن رفتار منفی است که لازم مینماید شیوه هایی به منظور تضعیف این انگیزه های منفی درنظر گرفته شده که البته علاوه بر روانشناسی معاصر، با استفاده از منابع اسلامی نیز میتوان چنین شیوه هایی را نیز استخراج نموده که در صورت الگوسازی از آن شیوه ها بتوان در فضاها و رفتارهای مختلفی استفاده نمود.