چکیده:
میتوان گفت که اسلام همواره در تمامی زمینهها، توصیه به میانهروی و رعایت حد وسط دارد. ازاینرو، شایسته بررسی است که بدانیم پیشوایان دین در زمینه مواجهه با دشمن چه رویکردی را توصیه کردهاند. با توجه به اهمیت این موضوع، مقاله حاضر در پاسخ به این سوال که اصول مواجهه با دشمن از دیدگاه امیرمومنان علی علیه السلام، کدامند؟ به استخراج مجموعهای از این اصول با تمرکز بر نهجالبلاغه پرداخته است. تکنیک گردآوری اطلاعات، کتابخانهای، و بررسی اسنادی و روش تجزیه و تحلیل آنها، توصیف و تحلیل محتوایی دادههای گردآوری شده است. نتایج بهدستآمده در دو قالب اصول مواجهه با دشمنان داخلی و خارجی، و با عنوانهایی همانند عفو و گذشت، مدارا کردن، خیرخواهی، رعایت اعتدال... و نیز ضرورت هشیاری در برابر دشمن، پرهیز از خوشگمانی نسبت به دشمن، اجتناب از تسلیمشدن در برابر دشمن، و... بیان گردید.
It can be said that Islam always teaches moderation in all areas and activities. But what is the approach of religious leaders to dealing with the enemy? Now, the question is, what are the principles of confronting the enemy from the point of view of Amir al-Mu’minin Ali (PBUH)? Using a descriptive-analytical and desk-research this research has been done. The research finding are presented in two formats, the principles of dealing with internal enemies, and the principles of dealing with external enemies, which are, forgiveness, tolerance, benevolence, moderation…, awareness before the enemy, distrusting the enemy and avoiding submission to the enemies.
خلاصه ماشینی:
به این معنا که گرچه در ميان افراد و گروههای مختلف درون جامعه با یکدیگر و یا با حکومت، عداوت و دشمنی وجود دارد؛ اما این مسئله نباید موجب شود تا حق هرگونه رفتار و مواجهه را برای خود جایز بدانند، بلکه دشمنی آنها هم باید براساس اصول و شرایطی انجام شود تا حدود مشخصشده در دین رعایت گردیده و در کینهورزی با یکدیگر افراط نکنند.
از دیدگاه مولا برای هیچکس این حق وجود ندارد که در زمان دشمنی با دیگران، حدود الهی را زیر پا گذاشته و آزادانه به میل خود هر ستمی را نسبت به دشمن روا دارد؛ چراکه براساس کلام ایشان چنین شخصی مصداق گناهکار است؛ آنجا که میفرماید: «كسى كه در دشمنى زيادهروى كند، گناهكار است» (همان، حکمت 298).
همچنین براساس دیدگاه حضرت، برای هیچکس این حق وجود ندارد که در زمان دشمنی با دیگران، در احقاق حق خود کوتاهی کرده و اجازه دهد تا طرف مقابل حق او را پایمال کند و جان و مال و آبروی او را تضییع کند؛ چراکه چنین شخصی مصداق ستمکار خواهد بود که میفرماید: «آن كس كه در دشمنى كوتاهىكند، ستمكار است» (همان).
اما نکته قابل توجه این است که گرچه امام(، رعایت اصول انسانی را در مواجهه با دشمن ضروری میداند؛ اما از کلام حضرت این معنای صریح را میتوان استنباط کرد که هرگونه خواری و زبونی هم در برابر دشمن، مردود و ناپسند است؛ و تسلیم در برابر دشمن، نشانه ضعف و سستی ارادۀ انسان بوده و معنایی جز ذلت و خواری ندارد.