چکیده:
این مقاله با روش اسنادی کتابخانه ای، گاهشماری عامه، ادبیات شفاهی، آثار قدما و دانش بومی
ایران را واکاوی کرده است تا راه های پیشگویی، پیشگیری و مهار پدید ه سیل را از منظر فناوری
سنتی و آیینی نشان دهد. نتیجه این جستار نشان می دهد، سیل در اغلب گونه های ادب شفاهی بویژه
مثل ها وجود دارد و در بومی سروده ها، وقایع نگاری سیل های محلی بازتاب یافته تا آنجا که گاه مبد
تاریخ محلی قرار گرفته است. همچنین سیلی که بر اثر پدیده های طبیعی بویژه باران های شدید و
پیاپی پدید می آید، از منظر فرهنگ مردم قابل پیشگویی و مهار است؛ پیش بینی سیل از منظر
گاهشماری عامه بر پایه نشانه های مختلف حیوانی، گیاهی و نجومی استوار است. پیشگیری آیینی
سیل مبتنی بر انواع و گونه های مختلف آیین های باران بندی است. فناوری عامه پیشگیری و مهار
سیلاب بیشتر بر مقاوم سازی خاک، تقویت پوشش گیاهی و ذخیره سازی سیلا ب و هدایت آن به
زمین های دیم ناظر است.
خلاصه ماشینی:
در مباحث جغرافياي تاريخي ايران ، گـزارش هـاي متعـددي نيز از سيل هاي محلي وجود دارد (نک : ساعدي، ١٣٥٤: ٣٢؛ ورجاونـد، ١٣٧٧: ٧٤ــ٧٥؛ رضـايي، ١٣٨١: ٣٣؛ ميرگلـو، ١٣٥١: ١٠٥؛ نجفـي آشـتياني، ١٣٨٥: ١٦ــ١٧ برآبـادي و شعيبي، ١٣٨٤: ٣١ـ٣٢؛ ميرمحمدي، ١٣٧٨: ٦٤ــ٦٥؛ درجزنـي، ١٣٦٨؛ جـوادي، ١٣٧٧: ٦٧؛ مشايخي، ١٣٨٠: ١٨٤ـ١٨٦؛ يوسفي، ١٣٨٩: ٦٥)؛ برخي از آنها شهرت ملـي دارنـد مانند سيل بيستم شهريور ١٣١٧ه .
(طاهري بهبهاني،١٣٧١: ٤٦ـ٤٩ ؛ ناظم ، ١٣٨٦: ٦٦) اگر چه سيل آسيب هاي فراواني چون هلاکت و آوارگي انسـان هـا، ويرانـي بناهـاي تاريخي و تأسيسات ، تلف شدن احشـام ، نـابودي کشـتزارها، تخريـب پـل هـا و راه هـا، خشک شدن قنات ها دارد (طاهري بهبهاني، ١٣٧١: ٤٦ـ٤٩؛ حکمت يغمايي، ١٣٧٠: ٨١؛ شاکري، ١٣٦٥: ٢١٦)، اما سيلاب هاي بهاري در مناطق کم باران موسوم به «آسمان نگـاه »، تأمين کننده منابع آب زيرزميني بويژه افزايش آب قنات ها هستند (جعفرزاده دسـتجردي، قم ، ١٣٩٥) و گاهي اموالي را نصيب مـردم فرودسـت سـاخته اسـت (سـالاري، ١٣٩٤: ٢٤ ٧٧ـ٧٩؛ نک : امثال در اين مقاله )؛ حتي برخـي، سـيل را در موقـع گـرفتن روغـن بـادام خانگي موجب افزايش نعمت ميدانند (هدايت ، ١٣٤٢: ٥٢).