چکیده:
عرصۀ حقوق انرژی همواره برای دولتها اهمیت بسیاری دارد. بازار انرژی به دلیل دارابودن موقعیتی راهبردی و تأثیرگذار، دارای مسائل مهمی مثل امنیت عرضه است. از این رو، دولتها وارد این عرصه شده و به تنظیم بازار اقدام کردهاند. اکنون پرسش این است که آیا میتوان قواعد حقوق رقابت را در بازارهای انرژی اعمال کرد؟ چنانچه پاسخ مثبت باشد، آیا گسترۀ اعمال این قواعد در بازارهای انرژی، مانند بازارهای سایر کالاها و خدمات است و هیچ محدودیت ویژهای در اعمال این قواعد در بازار مذکور وجود ندارد؟ در این مقاله سعی شده است تا تجربۀ اتحادیۀ اروپا و ایران در پاسخگویی به پرسشهای پیشگفته بررسی گردد. اتحادیۀ اروپا برای دستیابی به اهداف حقوق رقابت و حقوق انرژی تلاشهایی کرده است که از جمله مهمترین آنها میتوان به تدوین «بستههای آزادسازی» اشاره کرد. با مطالعات انجامشده، به نظر میرسد اعمال قواعد حقوق رقابت در عرصۀ انرژی بلامانع باشد. در عین حال، نحوۀ اعمال این قواعد متناسب با ساختار اینگونه بازارها بوده و به ناگزیر محدودیتهایی در اعمال قواعد حقوق رقابت وجود دارد. در ایران، با وجود تأسیس بورس انرژی و فراهم شدن امکان فروش برق به مصرفکنندگان عمده توسط نیروگاههای خصوصی، هنوز نمیتوان بازار انرژی ایران را بازاری رقابتی تلقی کرد. بنابراین پژوهش پیش رو، با این نتیجه و پیشنهاد پایان یافته است که قانونگذار ایرانی و سیاستگذاران رقابت در ایران نیازمند وضع مقررات و سیاستهای ویژهای جهت ایجاد رقابت در بازار انرژی کشور هستند.
Energy law has always been important for governments. The energy market has significant issues, such as security of supply. Therefore, governments have entered this field and have regulated this market. This article attempts to examine the European Union's experience and Iranian one in answering the above questions. The EU has made efforts to achieve the objectives of competition law and energy law, which the most important is the application of liberalization packs. Studies have shown that it is possible to apply the rules of competition law in the field of energy. At the same time, the application of these rules should be suitable to the structure of such markets and inevitably there are limits to the application of the rules of competition law. In Iran, despite the establishment of Stock Exchange of Energy and the possibility of selling electricity to major consumers by private power plants, the Iranian energy market can not yet be regarded as a competitive market. Therefore, this article concludes that Iranian legislator and the competition policy makers in Iran need to apply specific rules and regulations to develop competition in our country`s energy market.
خلاصه ماشینی:
در واقع ، تنظيم مربوط به بازارهايي است که در آن ها به صورت طبيعي ميزان کمتري از رقابت وجود دارد و به همين دليل ، انحصارگران در آن فعاليت مي کنند و بازار انرژي از جملۀ اين بازارهاست (١٢-١١ :٢٠٠١ ,Helm ;٥ :٢٠٠٢ ,Cameron).
وضعيت مذکور در حالي است که ظرفيت هاي قانوني لازم (قوانين اوليه ) براي تأسيس نهادهاي تنظيم گر زير نظر شوراي رقابت به عنوان نهادي مستقل و فرابخشي در حوزٔە انرژي وجود دارد (رستمي و مقيمي ، ١٣٩٦: ٢٣٧؛ عبدالهي فقيه و مؤذني ، ١٣٩٦: ٢٠٤).
International Energy Agency عرضه ، در واقع يک ويژگي براي محصول است که باعث مي شود مـصرف کننـده بـه پرداخـت ترغيب شود و در نتيجه ، به صورت طبيعي مشوق هاي بازاري از سوي مـصرف کننـدگان بـراي فعالان بازار به وجود مي آيد که امنيت در عرضه را ايجاد کنند.
صرف نظر از منطقي بودن انحصار در بخش انتقال و توزيع بازار انرژي در ايران ، در بخش هاي توليد و عرضه نيز نمي توان قائل به وجود رقابت بود و با توجه به تعيين قيمت ها توسط دولت ، همچنان انحصار و تمرکـز عمـودي در بخـش هـاي مختلف ديده مي شود.
در بازار عرضۀ انرژي نيز در حوزٔە گاز، دولت تنها خريدار است و در حوزٔە برق نيز بـا وجود امکان مراجعۀ مستقيم مصرف کننده به نيروگاه هاي خصوصي ، وجود سقف قيمتي و نيـز حضور خريدار دولتي در بازار، باعث کم شدن تأثير رقابت در تعيين قيمت مي شود.
Competition in Energy Markets: Law and Regulation in the European Union.