چکیده:
پژوهشهای بسیاری دربارۀ ایزدبانو اناهیتا انجام شده که بیشتر آنها بر اساس یافتههای باستانشناختی است و کمتر پژوهشی به تجلّی این ایزدبانو در نوشتههای فارسی میانه پرداخته است. هدف از این پژوهش، بررسی نقش و جایگاه اناهیتا در دین و شهریاری دورۀ ساسانی بر اساس نوشتههای فارسی میانه است. در این پژوهش، با روش توصیفی - تحلیلی، شواهد موجود دربارۀ اناهیتا در آثار فارسی میانه بررسی شد. یافتهها نشان داد که اناهیتا، بهعنوانِ تجسم آسمانی و زمینی آب در جهانبینی زردشتی از ایزدان برتر و بسیار مهم بوده و در نوشتههای فارسی ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﺑﻨﺪﻫﺶ و دﻳﻨﻜﺮد، اﻓﺰونﺑﺮ ﺗﻮﺻﻴﻒ زﻳﺒﺎﻳﻲ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪی او، بر ﻧﻘﺶ او در ﺷﻜﻞﮔﻴﺮی روﻳﺪادﻫﺎی ﻣﻬﻢ اﺳﺎﻃﻴﺮی ﻫﻤﭽﻮن زﻧﺪﮔﻲ زردشت و تولد ﻣﻨﺠﻲﻫﺎی ﺟﻬﺎن (اوﺷﻴﺪر، اوﺷﻴﺪرﻣﺎه و ﺳﻮﺷﻴﺎﻧﺲ) تأکید شده است. در کتیبهها نیز نقش اناهیتا در امور سیاسی دورۀ ساسانی همچون گزینش کرتیر بهعنوانِ نگهبان و موبد ستایشگاههای اناهیتا بارز است.
Many researches have been done about Anahita, the ancient Iranian goddess, most of which are based on archeological findings, and less research has been done on the manifestation of this goddess in Middle Persian writings. The aim of this study is to focus on the roles of Anahita according to Middle Persian writings. In this research, by descriptive-analytical method, the existing evidence about Anahita in Middle Persian works was examined. The findings showed that Anahita, as the celestial and terrestrial embodiment of water in the Zoroastrian worldview, was superior and very important to the gods. In addition to the description of her beauty and power, her role in the life of Zoroaster and the birth of three saviors (Osidar, Osidarmah and Sosyans) is emphasized. The inscriptions also show the role of Anahita in the political affairs of the Sassanid period, such as the selection of Cartier as the guardian and priest of Anahita's temples.
خلاصه ماشینی:
کارکرد دینی و سیاسی ایزدبانو اناهیتا در عصر ساسانی بر اساس نوشته های فارسی میانه 1 شیما جعفری دهقی (تاریخ دریافت مقاله : ٩٩/٣/١- تاریخ پذیرش مقاله : ٩٩/٦/٣) چکیده پژوهش های بسیاری دربارٔە ایزدبانو اناهیتـا انجـام شـده کـه بیشـتر آنهـا بـر اسـاس یافته های باستان شناختی است و کمتر پژوهشی به تجلّی این ایزدبـانو در نوشـته هـای فارسی میانه پرداخته است .
هدف از این پژوهش ، بررسی نقش و جایگاه اناهیتا در دین و شهریاری دورٔە ساسانی بر اساس نوشته های فارسی میانه است .
یافته ها نشان داد که اناهیتا، بـه عنـوانِ تجسـم آسـمانی و زمینـی آب در جهـان بینـی زردشتی از ایزدان برتر و بسیار مهم بوده و در نوشته های فارسی میانه همچون بندهش و دینکرد، افزونبر توصیف زیبایی و نیرومندی او، بر نقش او در شکل گیری رویدادهای مهم اساطیری همچون زندگی زردشت و تولـد منجی های جهان (اوشیدر، اوشیدرماه و سوشیانس ) تأکید شده است .
در ایران بیشتر پژوهش ها بر اساس یافته های باسـتان شـناختی انجـام شـده اسـت و کمتر پژوهشگری دربارٔە شخصیت او مستقیماً به نوشته ها، بـه ویـژه نوشـته هـای فارسـی میانه اشاره کرده است .
یافته های وی بر اساس گزارش هایی کـه در توصیف اناهیتا در آبانیشت آمده است ، سـه سـیمای نسـبتاً متفـاوت و متمـایز از او 1 - Gnoli 2 - De Jong 3- Cumont 4- Chaumont عرضه میکند: یکی تظاهر لاهوتی و تشخص ایزدینۀ رودی عظیم و پهناور که در بزرگـی به اندازٔە همۀ آبهایی است که در روی این زمین جـاری مـی شـوند [٢٤، ص.