چکیده:
حقوق شهروندی در ج. ا. ایران به دلیل آنکه ریشه در قواعد فقهی، آیات و روایات دارد، زیرا شهروندی در اسلام، مبتنی بر توامانی حقوق و تکالیف است و از جهتی دیگر، تفسیر و تحلیل قواعد فقهی را به عنوان منشا صدور احکام شهروندی در نظر میگیرد. از این جهت، توجه به قواعد فقهی یکی از راههای بسط و معرفی ابعاد حقوق شهروندی اسلامی است. پژوهش حاضر، ظرفیتهای قاعده احسان در حوزه حقوق شهروندی را به بحث گذاشته است. یافتههای پژوهش میدهد که قاعده احسان با در نظر گرفتن خیر عمومی، مصالح جمعی، امر به معروف و نهی از منکر و همچنین مشارکت شهروندان در امور مختلف، شاکله جدیدی برای همزیستی شهروندان ایجاد میکند و آنان را به رقابت در حوزههای معنوی و اخلاق جمعی تشویق مینماید. بر مبنای قاعده احسان، شهروندی اسلامی، شهروندی کیفینگر است که «توسعه انسانی» و «اخلاق جمعی» را سرلوحه کار خود قرار میدهد. پژوهش حاضر از روش توصیفی-تحلیلی بهره برده است که از جمله متون فقهی، اسناد بالادستی و قانون اساسی به عنوان منابع اصلی در نظر گرفته شده است.
In Islamic Republic of Iran, citizenship rights refer to the rights in different fields such as justice, freedom, human dignity, rights of minorities and religions which are determined through teachings of Islam. However, Islamic citizenship rights as established in Islamic Republic of Iran are different from types of citizenship rights which are globally acknowledged. For instance, Islamic citizenship rights pays attention to both aspects of rights and liabilities. As a result, the main question of this study is “How can the rule of beneficence, as a jurisprudential rule, reinforce the aspect of citizenship responsibility and social cooperation in Islamic citizenship rights of Islamic Republic of Iran?”. As a result, this paper hypothesizes, “Beneficence rule revived the aspect of citizenship responsibility due to emphasis on altruism and social cooperation, and respecting the principle of importance”. The most significant contribution of this study supports the responsibility aspect of citizenship rights since it lifts duty off benefactor and excludes the beneficiary from the loss. In addition, beneficence rule encourages responsible citizenship since it offers legal support of altruistic citizens. It adopts a descriptive-analytical methodology and library reviewing method so as to review previous papers and studies and collect data on the field.
خلاصه ماشینی:
با توجه به اینکه قواعد فقهی در اسلام ، غالبا پاسخی برای مشکلات مستحدثه نیز می - باشند، تفسیر و تعبیر آنان در پرتو تحولات نوین از جمله مقوله حقوق شهروندی به خوبی میتواند پاسخگوی نیازهای جامعه اسلامی تلقی شود و یا اینکه طرح نوینی در این زمینه مطرح نماید.
از این جهت ، به نظر میرسد یکی از قواعد فقهی که میتواند بعد مسئولیت و تکالیف شهروندی را در حقوق شهروندی اسلامی مورد توجه قرار دهد، قاعده «احسان » است .
سؤالی که مطرح میشود این است : قاعده احسان چگونه و با چه سازوکاری میتواند باعث تحقق حقوق شهروندی در جامعه اسلامی گردد؟ فرضیه مقاله بدین ترتیب است : قاعده احسان به دلیل تأکید بر امر به معروف و نهی از منکر، خیر عمومی و منافع جمعی شهروندان و همچنین تشویق شهروندان به مشارکت اجتماعی، باعث تقویت بعد مسئولیت پذیری شهروندی میشود.
پژوهش حاضر درصدد است تا با به کارگیری قاعده احسان در زمینه حقوق شهروندی، راه حل جدیدی برای این مسئله بیاید و بعد مسئولیت پذیری حقوق شهروندی را در نظام جمهوری اسلامی ایران توسعه ببخشد.
در زمینه بررسی قاعده احسان ، پژوهش های متعددی انجام شده است که حاکی از نقش مهم این قاعده در قواعد حقوقی و تقنینی در مجازات اسلامی و همچنین حوزه زندگی سیاسی و اجتماعی شهروندان است .
از این جهت ، به نظر می - رسد قاعده احسان در حوزه حقوق شهروندی و جلوگیری از ضرر و زیان عمومی میتواند وارد عمل شود و بعد مسئولیت شهروندی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران را اعتبار تازه ای ببخشد.