چکیده:
کلانشهرها، به واسطة جمعیت کلانشهری، بیش از سایر شهرها در معرض آسیب ناشی از بلایای محیطی قرار دارند و اغلب به طور روزافزون میزان آسیبپذیری آنها در حال افزایش است. ارزیابی آسیبپذیری، بهویژه در بازههای زمانی مشخص، پایههای جدیدی را برای برنامهریزی و مدیریت شهری بهتر فراهم آورده است. علاوه بر این، طی سالیان اخیر، مفهوم واژة آسیبپذیری در چارچوب بررسی ارتباط بین سیستمهای بههمپیوستة طبیعیـ انسانی و به تبع آن در اکولوژی انسانی همواره مورد توجه قرار گرفته است. از سوی دیگر، جابهجاییهای جمعیتی در مناطق مختلف شهرهای بزرگ همواره تابع الگوهای مختلف است. ازینرو، هدف اصلی از پژوهش حاضر شناسایی ارتباط فضایی تحولات جمعیتی مناطق کلانشهر تهران با تغییرات شدت آسیبپذیری محیطی طی یک دهة اخیر بود. روششناسی پژوهش مشتمل بر ارزیابی آسیبپذیری در سه لایه آسیبهای ناشی از مخاطرات طبیعی، آسیبهای ناشی از ساختار شهری، و آسیبهای محیطی طی دهة اخیر شهر تهران است. همچنین، با استفاده از نتایج سرشماری، تغییرات جمعیتی در 22 منطقة شهر تهران در یک دهة اخیر بررسی شد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که نیمة جنوبی شهر در یک دهة اخیر بیشترین افزایش آسیبپذیری را داشته که موجب بیشترین کاهش جمعیت شده است. البته باید به منطقة 18، که در پهنة غربی شهر واقع شده، اشاره کرد که بهرغم افزایش آسیبپذیری با افزایش جمعیت روبهرو بوده است. پهنة شرقی نیمة شمالی شهر هم با افزایش آسیبپذیری همراه بوده که طی دهة اخیر دچار افزایش شدید جمعیت شده است. این تحولات میتواند در بحرانهای احتمالی آینده این بخش از شهر را بهشدت دچار چالش کند. همچنین، در پهنة غربی نیمة شمالی کاهش آسیبپذیری همراه افزایش جمعیت شهری حادث شده است که باید به ظرفیتپذیری جمعیت مورد قبول این بخش از شهر (بهویژه منطقة 22) از حیث تغییرات آسیبپذیری توجه ویژه شود.
Compared to other cities, metropolises are exposed to the more vulnerabilities derived from environmental disasters because of their population, and the vulnerability of most of them is even increasing. The assessment of vulnerability, especially in specific intervals, generates new foundations for better urban planning and management. Additionally, the concept of the term “vulnerability” has been emphasized in the context of studying the relationship between natural-human interconnected systems, and consequently, in urban ecology. On the other side, population movements in different districts of big cities always follow different models. Therefore, the main purpose of this research is to identify the spatial connection of population changes of the districts of Tehran metropolis with the changes in environmental vulnerability intensity in the last decade. The methodology of the research included the assessment of vulnerability in three layers, namely the damages stemming from natural disasters, urban structure, and environment in the last decade in Tehran. In addition, the vulnerability has been measured in accordance with the census statistics of population changes in 22 districts of Tehran in the recent decade. The results of the research modeling show that the southern area of the city has had the highest increase in vulnerability during the last decade, and so, it has had the highest reduction of the population, too. Nonetheless, the district 18, which is located in the west zone of the city, has faced an increase in population despite its increased vulnerability. Moreover, the northeastern area of the city has faced increased vulnerability as well as a sharp increase in population during the last decade. These changes can challenge this part of the city because of possible future crises. Finally, the reduction of vulnerability along with the increase in urban population has happened in the northwestern area. To keep this vulnerability low, the acceptable capacity of the population in this part of the city (especially district 22) should be taken into account.
خلاصه ماشینی:
تحول و تکوين رويکردهتا نتوين در ارزيار و حفاظت محيط زيست ره ارائة مفهوم جديتد از آستي پتذير محيطت رتا تمرکتي رتر تحليلها آسي پذير منجر شده است )٢٠٠٤ Weston ;٢٠٠٨ Wang et al( طتور کته مفهتوم آسي پذير در چارچوب سيستمهتا رته هتمپيوستتة محتيط انستان رته کتانو تمرکتي گفتمتا پژوهشها حوزة پايدار تبتديل شتده استت )٢٠٠٣ Turner et al(.
ردين ترتي ، پرسش اصل پتژوهش حاضتر رتر ايتن اساس تعيين شد که رين تغييرات شدت آسي پذير محيط و تحولت تراکم جمعيتت در ستطح مناطق ريستودوگانة کل شهر تهرا ط دهة اخير چه ارتباط و همبستگ فضاي ا وجود دارد؟ پيشينة نظري پژوهش مفاهيم آسيبپذيري ريشة مفهوم آسي پذير را مت تتوا در مفهتوم و تئتور سيستتمهتا اکولتوژيک ت اجتمتاع جست وجو کرد که رويکرد منسجم است در فهم پوياي موجود در اکوسيستمها و جوامع کته ره طور پيچيده را يکديگر در ارتباطاند )٩٩ :٢٠١٧ Pashanejad Silab et al(.
سير تحول مفهوم آسيب پذيري از ديدگاه صاحب نظران مختلف (رجوع شود به تصویر صفحه) )منبع: ره تلخي نويسندگا ١٣٩٩( آسيبپذيري محيطي ارزيار آسي پذير محيط يک از مراحل مهم و حيات ررا متديريت منتارع و محتيط زيستت است )١٦ :٢٠١٨ Pashanejhad &Ghanbari (.
طبقه بندي وضعيت آسيب پذيري محيطي کلان شهر تهران در سال ٢٢٢٢ از مقايسة شکل ٣ را شکل ٤، که در ادامه آمده است، م توا دريافت که ريشترين مييا تغييتر در منطقة شمال شرق تهرا در مناطق ١ و ٣ و ٤ و همچنين در مناطق مرکي کتل شتهر تهترا رتا افيايش روند جمعيت و ره تبع آ ايجاد آسي ها محيطت در منتاطق ٦، ٧، ١٠، ١١، و ١٢ رتوده است.