چکیده:
این مقاله به معرفی و ارزیابی رسالۀ الهیاتی-سیاسی اسپینوزا اختصاص دارد. این رساله یکی از گرانسنگترین رسائل دوران روشنگری است و نمودارِ جدال قدیم و جدید در اروپای سدۀ هفدهم است. رساله شامل هرمنوتیک تاریخی شریعت و تقریر فلسفۀ سیاسی جمهوریخواهانۀ اسپینوزا است. فصول الهیاتیِ این رساله و نیز فصول سیاسی آن حاوی مباحثی است که برای جامعۀ ایرانیِ درگیر مباحث سیاستِ دینی و دینِ سیاسی میتواند سودمند باشد. مطالعات اسپینوزایی در ایران در مقایسه با سنتهای آنگلوساکسون، یهودی و فرانسوی چندان قابل توجه نبوده است. این مطالعات در قالب تالیف و ترجمه، در دهۀ 1390 جدیتر شده است. ترجمۀ رساله به قلم علی فردوسی در ایران فینفسه کار سترگی است، اما نقدهایی نیز بر آن وارد است. به چند دلیل ترجمۀ دکتر فردوسی را نمیتوان پایان راه دانست: زبانِ گاهی مُغلق و نامانوس، یکسان نبودن معادلها، جاافتادگی برخی جملات و کلمات، و خصوصاً به علت تکیۀ صِرف بر ترجمۀ انگلیسی سیلوِرتورن و ایزرائل و عدم مراجعه به متن لاتینیِ این رساله.
This article is dedicated to the evaluation of Spinoza’s TTP. TTP is one of the most valuable treatises of the Enlightenment and represents the controversy of the old and the new in seventeenth-century Europe. The treatise includes the historical hermeneutics of Scripture and represents Spinoza’s republican political philosophy. The theological chapters of TTP, as well as its political chapters, contain topics that can be useful to the Iranian society involved in religious politics and political religion. Spinozist studies in Iran have not been significant compared to Anglo-Saxon, Jewish, and French traditions. These studies in the form of authorship and translation have become more serious from 2010 onward. The translation of TTP by Ali Ferdowsi in Iran is a good endeavor in itself, but there are also criticisms. For several reasons, Ferdowsi’s translation cannot be considered the end of the road: abstruse and unfamiliar language, unequal equivalents, misplacement of some sentences and words, and especially exclusive reliance on Silverthorne-Israel translation and lack of direct reference to Latin and other versions of this treatise can be enumerated as the pitfalls.
خلاصه ماشینی:
وی بهخوبی فلسفۀ اخلاق و برخی ابعاد نظریۀ اجتماعی اسپینوزا را در متن مباحث متافیزیک و خداشناسی وی طرح کرده، اما از ورود به «نظریاتِ بلندِ» اسپینوزا در رسالۀ الهیات و سیاسیات پرهیز کرده است: میتوان او را از اولیا بهشمار آورد، تعلیماتش هم در افکار تأثیرات مذهبی بیشتر داشته است تا تأثیر فلسفی، بهعلاوه اسپینوزا نخستین کسی است که در کتب مقدس نظر علمی کرده، و تفسیر عقلی و حکیمانه نموده است و در سیاسات نیز نظریات بلند آورده که از گنجایش این کتاب بیرون است (فروغی 1344: 68).
از رسالۀ الهیاتی ـ سیاسی از قرن نوزدهم به این سو چند ترجمۀ انگلیسی ارائه شده است؛ ازجمله یکی بهقلم رابرت هاروی مونرو اِلوِس در سال 1884 و 1891 در مجموعۀ آثار اصلی اسپینوزا، ترجمۀ دیگر بهقلم ساموئل شرلی با مقدمۀ بْرَد گرگوری، دیگری بهقلم روبرت ویلیس (Robert Willis) که بهاصطلاح ترجمهای انتقادی ـ شارحانه است، ترجمۀ مستقل دیگر بهقلم مارتین یافّ شاگرد لئو اشتراوس، ترجمۀ دیگر بهقلم جاناتان فرانسیس بنِت (Jonathan Francis Bennett)، و ترجمۀ جدیدتر که بهقلم مایکل سیلورتورن و جاناتان ایزرائل بهصورت مجزا انتشارات کمبریج آن را کرده است (see Spinoza 1891, 1944, 1985, 2000, 2007).
طبق فصول اول و دوم رسالۀ الهیاتی ـ سیاسی، وی در تفسیر نصوص عهد قدیم و عهد جدید نخست اين پرسشها را مطرح میکند: نبوت چيست؟ خداوند به چه شيوهای خود را بر پيامبران آشکار ساخت؟ چرا پیامبران موردقبول خدا قرار گرفتند؟ آيا به این دلیل بود که پیامبران از خدا و طبيعت درکی والا داشتند يا اينکه تنها بهسبب تقوا و طهارت اخلاقیشان بوده است؟ اسپینوزا در پاسخ درمییابد که وزن اقتدار پيامبران تنها در مسائل اخلاقی و در ارتباط با فضيلتِ حقيقی نهفته است.