چکیده:
روابط «بینامتنی» در حقیقت، ارتباط یک متن را با دیگر متون گذشته یا معاصر آن متن، مورد بررسی قرار میدهد. «ژولیا کریستوا» مبدع بینامتنیّت بود. «ژرار ژنت» بعدها این مبحث را گسترش داد و به زیر مجموعههای متعدّدی تقسیم نمود. امروزه، تکنیک بینامتنیّت یکی از بارزترین ویژگیهای ساختاری شعر و متون است. در این میان قرآن به عنوان منبع آسمانی از مهمترین متونی است که بسیاری از نویسندگان و شاعران جهان اسلام از آن الهام گرفتهاند. محمّدرحیم کرمانی نویسندة کتاب اخلاقی گلشن و از مقلّدان گلستان سعدی، نیز در متن این کتاب از تکنیک بینامتنی بهره گرفته است. در این مقاله سعی شده است تا با روش تحلیلی- توصیفی با استفاد از نظریة بینامتنیّت، این تاثیرات را در متن این کتاب مورد بررسی قرار دهیم. هدف این مقاله آشکار ساختن رویکرد و روابط بینامتنی برای برجسته کردن آموزههای تعلیمی و اخلاقی قرآن در این کتاب است. توجّه نویسندة گلشن به قرآن و استفاده از آن به شیوههای گوناگون حضـور ذهـن، وسـعت معلومـات و تعهّد او بـه دیـن را نشان میدهد. محمّدرحیم کرمانی با استفاده از قرآن در کلام خود عناصر زیباییشناسی ادبی را نیز بـه بهترین شکل نمایان ساخته است.
خلاصه ماشینی:
بينامتنيّت آیات قرآن در نسخة خطّي «گلشن» اثر محمّدرحيم کرمانی سیّدیعقوب حسینی 1 و مریم محمودی* 2 چکیده روابط «بینامتنی» در حقیقت، ارتباط یک متن را با دیگر متون گذشته یا معاصر آن متن، مورد بررسی قرار میدهد.
امّا پژوهشهای بسیاری درباب بينامتنيّت قرآن صورت گرفته، که به برخی از آنها اشاره میشود: - کتاب «درآمدی بر بينامتنيّت؛ نظریهها و کاربردها»(1390) از بهمن نامور مطلق - مقالة بهمن نامور مطلق(1386الف) با عنوان «مطالعة ارجاعات درون متنی در مثنوی با رویکرد بینامتنی» - مقالة «تحلیل روابط بین متنی قرآن و غزلهای صایب بر اساس نظریة ژنت» نوشتة جلال عباسی و محمد آهی(1397) - مقالة «تجلّی آیات الهی در اشعار سنایی براساس نظریة ژنت» از احمدرضا یلمهها و مسلم رجبی(1396) - مقالة «بينامتنيّت آیات و روایات در گلستان سعدی» از احمدرضا یلمهها و مسلم رجبی (1394) - مقالة فرهاد ساسانی(1383) با عنوان «بينامتنيّت پسینه و پیشینة نقد بینامتنی» 2- بحث و بررسی معرّفی محمّدرحیم کرمانی و نسخة خطّي گلشن محمّدرحيم خان کرمانی ( 1307- 1248) در کرمان متولّد شد.
در متن مورد مطالعة این مقاله بهرهگیری از قرآن بسیار آشکار است و اوّلین دلیل آن تصریح خود مؤلّف است: «لهذا غالب آنچه در این دفتر به نظر میرسد، مضمون خبر و بیان حکیم است یا پسندیدة طبع سلیم» (همان: 4) ژرار ژنت بينامتنيّت صریح را به دو نوع نقل قول با ارجاع و نقل قول بدون ارجاع تقسیم میکند.
- کارکرد آیات قرآن در متن گلشن با کمترین تغییر در حوزة واژگان و معانی صورت گرفته و محمّدرحیم کرمانی در این تعامل از شکل سطحی روابط بینامتنی بهره برده است.