چکیده:
تحفةاللغات فرهنگی است که تنها نسخة خطّی آن با شماره 2708 در دانشگاه تهران نگهداری میشود. به دلیل افتادگی آغاز و پایان این نسخه، نام مولّف و تاریخ تالیف، مشخص نمیباشد. تاریخ احتمالی تالیف اثر، قرن دوازدهم است. تحفةاللغات 8625 واژه دارد که 1560 واژه آن در حاشیه فرهنگ آمده است. این فرهنگ به صورت خلاصه از روی فرهنگ جهانگیری نوشته شده و علاوه بر حذف شواهد شعری و اضافات و مترادفات، مولّف ترتیب ارائه مدخلها را نیز تغییر داده و به ترتیب حروف الفبا درآورده است. نویسنده همچنین در حاشیه، ترکیبات و اصطلاحاتی را از برهان قاطع به فرهنگ افزوده و در حاشیه یک مجموعه کامل از واژهها، براساس حرف قافیه نیز دارد. این فرهنگ به خط نستعلیق و بسیار کم غلط است و در تصحیح آن با فرهنگ جهانگیری، برهان قاطع و لغتنامه دهخدا مقایسه و مقابله شده و از این طریق فهرست کاملی از تفاوت تلفظ واژهها با این فرهنگها و همچنین فهرستی از واژههای که در تحفةاللغات وجود دارد، اما در برهان قاطع یا لغتنامه دهخدا وجود ندارد، ارائه گردیده است. در این فرهنگ علاوه بر واژهها فارسی، تعدادی واژه به زبانهای عربی، هندی، ترکی، رومی و دیگر زبانها وجود دارد. همچنین تعدادی واژه معرب و تعداد اندکی واژه به لهجههای محلی همچون شیرازی، گیلانی، اصفهانی و قزوینی در فرهنگ ذکر شده است. این فرهنگ نیز به مانند برهان قاطع در برگیرنده تعداد اندکی واژههای دساتیری و هزوارش با عنوان واژههای زند و پازند میباشد.
خلاصه ماشینی:
این فرهنگ به صورت خلاصه از روی فرهنگ جهانگیری نوشته شده و علاوه بر حذف شواهد شعری و اضافات و مترادفات، مؤلّف ترتیب ارائه مدخلها را نیز تغییر داده و به ترتیب حروف الفبا درآورده است.
این اثر به لحاظ اشتمال بر واژهها چند زبانه و گستردگی واژهها معادل به عنوان یکی از حلقههای فرهنگ نویسی در هند، قابل توجّه است؛ و نیز فرهنگ فارسی به فارسی تحفةالاحباب که از مآخذ فرهنگهای سروری وجهانگیری و برهان قاطع و بعضی فرهنگهای بعدی است، در سال ۹۳۶ نوشته شده و به وزیر خراسان اهدا شدهاست.
در بیان حرکات واژهها نیز دقیقاً از شیوه فرهنگ جهانگیری پیروی شده، با این تفاوت که مؤلّف تحفةاللّغات به جای ذکر تفصیلی حرکات، آنها را با قرار دادن اِعراب حروف بر روی خود واژهها، مشخّص کرده است.
هرچند متن تحفه از فرهنگ جهانگیری نقل شده، امّا از آنجا که در تدوین برهان قاطع نیز از فرهنگ جهانگیری به عنوان منبع اصلی استفاده شده، شباهت زيادي بين تحفه و برهان وجود دارد؛ چنانکه در ترتيب معاني مختلف يك لغت، هر دو فرهنگ، شبيه به هم هستند؛ مثلاً اگر عدل معني چهارم واژة «آزرم» در تحفه است، در برهان نيز همين اتّفاق روی داده است.
منابع تحفةاللّغات تحفةاللّغات در واقع نسخهای خلاصه شده از فرهنگ جهانگیری است، امّا علاوه بر فرهنگ جهانگیری که منبع اصلی فرهنگ تحفةاللّغات بوده، مؤلّف در حاشیه، مدخلهایی را از برهان قاطع نیز به کتاب افزوده که معمولاً در پایان برخی از واژهها و گاه در پایان صفحه با عبارت «کذا فیالبرهان» به منبع خود اشاره کرده است.